ปัญหาญาณวิทยาเกี่ยวกับความสงสัยของพระพุทธเจ้าในพระไตรปิฎก

Epistemological Problem regarding the Buddha's doubts

บทนำ ญาณวิทยา ที่มาของความรู้ ความสงสัย พระพุทธเจ้า พระไตรปิฎก

          ในการศึกษาปัญหาญาณวิทยาเกี่ยวกับต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์   โครงสร้างความรู้ของมนุษย์       วิธีการของมนุษย์ที่จะแสวงหาความรู้      ความสมเหตุสมผลของความรู้ และญาณวิทยามีหน้าที่ตอบคำถามในประเด็นนั้นว่า  "เราจะรู้ได้อย่างไรว่านี่เป็นเรื่องจริง ?  โดยทั่วไปแล้ว มนุษย์ได้รับรู้ข้อความและความคิดเห็นในเรื่องราวต่าง ๆ  ที่เข้ามาในชีวิตประจำวันทั้งความจริงและความเท็จ      เมื่อมนุษย์เกิดมาพร้อมกับอวิชชาและอคติของตนเอง  พวกเขาไม่สามารถแยกแยะความแตกต่างถึงความคิดเห็นในเรื่องใดเป็นจริงหรือเท็จ ?     เพื่อแก้ปัญหาในเรื่องนี้พระพุทธเจ้าทรงตรัสสอนว่าเมื่อเราได้ยินข้อเท็จจริงหรือความคิดเห็นในเรื่องใดที่เล่าต่อกันมา       จากตำราหรือคัมภีร์ในศาสนา หรือคำสอนของครูหรือาจารย์ของตน       อย่าเชื่อทันทีจนกว่าจะตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐาน      มาวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ   เพื่อหาเหตุผลอธิบายความจริงหรือพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้น  มีความสมเหตุสมผลที่จะยืนยันความจริงในเรื่องนั้นว่าจริงหรือเท็จ  เป็นต้น     ดังนั้น  เมื่อผู้ใดกลา่วถึงข้อเท็จจริงประการใด จะต้องมีหลักฐานพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้นด้วย  หากไม่มีหลักฐานพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้น   ข้อเท็จจริงที่ได้ยินมาจากพยานคนหนึ่งนั้น  เชื่อถือไม่ได้และไม่สามารถฟังข้อเท็จจริงในเรื่องดังกล่าวได้เป็นเรื่องจริง  เพราะธรรมชาติของมนุษย์เห็นแก่ตัว และมักมีอคติต่อกันเกิดขึ้นจากความโง่เขลา,   ความเกลียดชัง, ความกลัว   และการรับรู้อันจำกัดต่อเหตุการณ์ทางสังคมที่เกิดขึ้นในอดีต      ย้อนไปถึงสมัยพระพุทธเจ้าเมื่อ   ๒๕๐๐ กว่าปีก่อนหรือความรู้ที่อยู่นอกเหนือประสาทสัมผัสข้อเท็จจริงนั้นยังไม่ชัดเจนถึงที่มาของเรื่องนั้น ?  แต่นักปรัชญาชอบที่จะแสวงหาความรู้ในเรื่องนี้    เขาก็จะตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานในเรื่องนี้ต่อไป   

       หลักฐานที่น่าเชื่อถือ           เมื่อผู้เขียนศึกษาทฤษฎีความรู้แบบประจักษ์นิยมมีแนวคิดที่ว่า "ต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์จะต้องรับรู้ผ่านประสาทสัมผัสและสั่งสมอยู่ในจิตใจของมนุษย์เท่านั้น   จึงจะถือว่าเป็นความจริงในเรื่องนั้น "ตามทฤษฎีความรู้ของมนุษย์     ผู้เขียนตีความว่า เมื่อหลักฐานทางปรัชญาเป็นคน     ซึ่งเป็นมนุษย์มีอวัยวะอินทรีย์ทั้ง ๖ ของร่างกายมีความสามารถอย่างจำกัดในการรับรู้เรื่องราวต่าง ๆ  ที่เข้าในชีวิตและสั่งสมอยู่ในจิตของตนเอง       นอกจากนี้มนุษย์มีความไม่รู้เพราะอคติของตนเอง  ชีวิตจึงมีความมืดมน   ดังนั้น เมื่อมีความคิดเห็นในเรื่องใดผ่านเข้ามาในชีวิตจึงไม่สามารถแยกแยะความคิดเห็นในเรื่องนั้นด้วยวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐาน  เพื่อหาเหตุผลอธิบายความจริงของคำตอบได้     

             ดังนั้น ทฤษฎีความรู้ในเรื่องนี้  จึงเป็นสร้างองค์ประกอบความรู้เกี่ยวกับพยานหลักฐานที่น่าถือ  ก็ต้องมีความรู้ที่แท้จริงในเรื่องนั้นโดยการรับรู้ผ่านอวัยวะอินทรียฺทั้ง ๖  นั้น   และสั่งสมความรู้อยู่ในจิตใจของพวกเขานั้นใช้ได้เฉพาะความรู้ที่สมมติขึ้น   ส่วนพยานบุคคลที่มีความรู้ที่อยู่เหนือขอบเขตประสาทสัมผัสของมนุษย์นั้น        จะต้องได้พัฒนาศักยภาพตามอริยมรรคมีองค์ ๘ และบรรลุถึงความจริงในระดับอภิญญา ๖  นั้น    มนุษย์ทุกคนจึงไม่สามารถรับรู้ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติและเหตุการณ์ทางสังคมได้ทุกเรื่องดังนั้น จึงไม่สามารถเป็นพยานหลักฐานที่เห็นเหตุการณ์ในที่เกิดเหตุได้ทุกคน   เว้นแต่พยานหลักฐานที่มีความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสของตนเองเท่านั้น  จึงจะเป็นพยานหลักฐานน่าเชื่อ และรับฟังเป็นความจริงหากพยานหลักฐานใด ? ไม่ผ่านการรับรู้ของมนุษย์ถือหลักฐานนั้นไม่มีอยู่จริงข้อเท็จจริงที่ได้ยินมาถือเป็นความเท็จ เป็นต้น

วิธีพิจารณาความจริงของพระพุทธศาสนา   

           เมื่อผู้เขียนศึกษาหลักฐานในพระไตรปิฎกมหาจุฬาฯ เล่มที่ ๒๑  พระสุตตันตปิฎกเล่มที่            ๑๒  อังคุตตรนิกาย  [๒.ทุติยปัณณาสก์] ๒.มหาวรรค ๒. เกสปุตติสูตรข้อ.๖๖...........ลำดับนั้น       พวกกาลามะชาวเกสปุตตนิคม เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ บางพวกถวายอภิวาทแล้วนั่ง ณ สมควรบางพวกสนทนาปราศัยพอเป็นที่บันเทิงใจพอเป็นที่ระลึกถึงกันแล้วนั่ง  ณ ที่สมควรบางพวกประนมไหว้ไปทางที่พระผู้มีพระภาคประทับอยู่แล้วนั่ง ณ ที่สมควรบางพวกประกาศชื่อและโคตรแล้วนั่ง  ณ ที่สมควร บางพวกนั่งนิ่งอยู่ ณ ที่สมควร     พวกกาลามะชาวเกสปุตตนิคผู้นั่ง  ณ ที่สมควรได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคดังนี้ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ     มีสมณะพราหมณ์พวกหนึ่งมายังเกสปุตตนิคมแสดงประกาศวาทะของตนเท่านั้นแต่กระทบกระเทียบ ดูหมิ่น กล่าวข่มวาทะของผู้อื่นทำให้ไม่น่าเชื่อถือ ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มีสมณะพราหมณ์อีกพวกหนึ่งมายังเกสปุตตนิคมแสดงประกาศวาทะของตนเท่านั้น       แต่กระทบกระเทียบ ดูหมิ่น กล่าวข่มวาทะของผู้อื่นทำให้ไม่น่าเชื่อถือ  

       ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ  ข้าแต่พระองค์ทั้งหลายมีความสงสัยลังเลใจในสมณพราหมณ์เหล่านั้นว่า "บรรดาสมณะพราหมณ์เหล่านี้ ใครพูดจริง ใครพูดเท็จ"   พระผู้มีพระภาคตรัสว่ากาลามชนทั้งหลายก็สมควรที่ท่านทั้งหลาย ก็สมควรที่ท่านทั้งหลายจะสงสัยสมควรที่จะลังเลใจท่านทั้งหลายเกิดความสงสัยใจในฐานะที่ควรสงสัยอย่างแท้จริง มาเถิดกาลามะทั้งหลาย ท่านทั้งหลายอย่าปลงใจเชื่อด้วยการฟังตามกันมา,อย่าปลงใจเชื่อด้วยการถือสืบๆกันมา, อย่าปลงใจเชื่อด้วยการเล่าลือ, อย่าปลงใจเชื่อด้วยการอ้างตำราหรือคัมภีร์,  อย่าปลงใจเชื่อเพราะตรรกะ (การคิดเอาเอง),  อย่าปลงใจเชื่อเพราะการอนุมาน, อย่าปลงใจเชื่อด้วยการตริตรองตามแนวเหตุผล, อย่าปลงใจเชื่อเพราะเข้าได้กับทฤษฎีที่พินิจไว้แล้ว, อย่าปลงใจเชื่อเพราะมองเห็นรูปลักษณะน่าจะเป็นไปได้, อย่าปลงใจเชื่อเพราะนับถือว่าท่านสมณะเป็นครูของเรา กาลามาะทั้งหลาย เมื่อใดท่านทั้งหลายพึงรู้ด้วยตนเองเท่านั้นว่า "ธรรมเหล่านี้เป็นอกุศล ธรรมเหล่านี้มีโทษธรรมเหล่านี้ผู้รู้ติเตียน ธรรมเหล่านี้ที่บุคคลถือปฏิบัติบริบูรณ์แล้วย่อมเป็นไปเพื่อไม่เกื้อกูล เพื่อทุกข์ เมื่อนั้นท่านทั้งหลายควรละ(ธรรมเหล่านั้น) เสีย  

 ข้อเท็จจริงเบื้องต้น ตามหลักฐานในพระไตรปิฎกของมหาจุฬา ฯ ข้างต้น ผู้เขียนได้ฟังข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่า เมื่อชาวกาลามะได้ฟังคำสอนของเจ้าลัทธินิกายอื่นที่เผยแพร่คำสอนในนิคมเกสปุตตะ แต่เมื่อเจ้าลัทธินั้นได้ประกาศคำสอนของตนแล้วก็ยังดูหมิ่นคำสอนของศาสนาอื่น พวกกาลามะสงสัยว่าคำสอนของศาสนาใดเป็นความจริงหรือความเท็จ หลังจากที่พระพุทธเจ้าทรงได้ยินข้อเท็จจริงจากชาวกาลามะแล้ว พระองค์ได้ทรงสอนว่าเมื่อได้ยินข้อเท็จจริงของเรื่องใดที่ฟังต่อกันมา ไม่ควรเชื่อทันที เราควรสงสัยก่อนว่ามันไม่เป็นความจริง  เมื่อพระองค์ชอบที่จะแสวงหาความรู้ในเรื่องนี้ต่อไป ก็จะตรวจสอบข้อเท็จจริง และรวบรวมพยานหลักฐานในเรื่องนี้ต่อไป เพื่อเป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้ เพื่อหาเหตุผลมาพิสูจน์ความจริงของคำตอบหรือมาอธิบายความจริงของคำตอบในเรื่องต่อไป ตัวอย่าง เช่น ในสมัยยุคศาสนาพราหมณ์กำลังเจริญรุ่งเรือง  เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นปัญหาจัณฑาลที่ถูกคนในสังคมพิพากษาลงโทษตลอดชีวิต ก็ต้องใช้ชีวิตเร่ร่อนในวัยชรา ล้มป่วย และตายข้างถนนในเขตพระนครกบิลพัสดุ์ เป็นต้น เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นปัญหาจัณฑาล สิ่งนี้ทำให้พระองค์ทรงสงสัยการมีอยู่ของพระพรหมสร้างมนุษย์และวรรณะตามคำสอนของพราหมณ์อารยัน   แต่เจ้าชายสิทธัตถะทรงไม่เชื่อการมีอยู่ของพระพรหม เพราะพระองค์ทรงไม่มีความรู้เกี่ยวกับพระพรหมจากประสบการณ์ชีวิตผ่านทางประสาทสัมผัสของพระองค์เอง  แต่พระองค์ทรงชอบแสวงหาความรู้ในเรื่องนี้ต่อไป จึงตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานทีเป็นประจักษ์พยานที่เกี่ยวข้องในเรื่องนี้คือพราหมณ์อารยันในฐานะปุโรหิต พวกเขาให้ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับเทพเจ้าต่อพระองค์ว่าพวกเขาเคยเห็นพระพรหมในแคว้นสักกะมาก่อนและพระพรหมสร้างมนุษย์และวรรณะให้กับมนุษย์จริง แต่เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะตรัสถามว่าพระพรหมและพระอิศวรมีประวัติความเป็นมาอย่างไร? แต่ไม่มีปุโรหิตคนใดตอบพระองค์ได้  เมื่อพระองค์ทรงได้ยินข้อเท็จจริงเป็นอย่างนี้ เป็นสาเหตุให้พระองค์สงสัยในการมีอยู่ของพระพรหม พระองค์ทรงตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมพยานหลักฐานได้เพียงพอแล้ว  พระองค์ทรงใช้หลักฐานเป็นข้อมูลวิเคราะห์หาเหตุผลพิสูจน์ความจริงของคำตอบในเรื่องนี้ว่าจริงหรือเท็จ แต่ผลของการวิเคราะห์ข้อมูลแล้ว ปรากฏข้อเท็จจริงวาเป็นเท็จ  เป็นต้น   

           เมื่อผลการพิสูจน์ข้อเท็จจริงเรื่องการมีอยู่ของพระพรหมและพระอิศวรเป็นเท็จแล้ว เจ้าชายสทธัตถะทรงตัดสินพระทัยปฏิรูปสังคมในรัฐสักกะตามกระบวนการทางเมืองของอาณาจักรสักกะ พระองค์ทรงเสนอตรากฎหมายจารีตประเพณีว่าด้วยการยกเลิกวรรณะต่อรัฐสภาศากยวงศ์โดยมีพระเจ้าสุทโธทนะเป็นกษัตริย์ปกครองประเทศและประธานรัฐสภาศายวงศ์ แต่สมาชิกแห่งรัฐสภาศากยวงศ์ได้ร่วมกันพิจารณาร่างกฎหมายจารีตประเพณีว่าด้วยการยกเลิกวรรณะแล้ว มีมติไม่อนุมัติร่างกฎหมายจารีตประเพณีว่าด้วยการยกเลิกวรรณะตามที่เจ้าชายสิทธัตถะทรงเสนอเพื่อพิจารณา เพราะขัดต่อ "หลักธรรมของกษัตริย์" ซึ่งเป็นกฎหมายจารีตประเพณีสูงสุดในการบริหารปกครองประเทศในขณะนั้น ที่นักวิชาการชาวพุทธเรียกว่า "หลักอปริหานิยธรรม" ซึ่งบัญญัติห้ามมิให้ยกเลิกกฎหมายจารีตประเพณีที่บัญญัติไว้ดีแล้วเช่นกฎหมายจารีตประเพณีว่าด้วยวรรณะเป็นต้น เมื่อการปฏิรูปสังคมผ่านระบบรัฐสภาศากยวงศ์ของเจ้าชายสิทธัตถะไม่สามารถกระทำได้ เมื่อความเชื่อเรื่องการมีอยู่ของเทพเจ้าและกฎหมายจารีตประเพณีสูงสุดในการบริหารประเทศ เป็นอุปสรรค์ต่อการปฏิรูปสังคมในประเทศเจ้าชายสิทธัตถะทรงตัดสินพระทัยผนวช เพื่อค้นหาความจริงของชีวิตต่อไป เป็นต้น