บทนำ พระพุทธศาสนาเป็นศาสนา ปรัชญา และวิทยาศาสตร์หรือไม่

Introduction Is Buddhism a religion philosophy or science?

บทนำ   

      โดยทั่วไปแล้ว ปรัชญา พุทธศาสนาและวิทยาศาสตร์เป็นความรู้ของมนุษย์ เพราะต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์ในด้านปรัชญา พระพุทธศาสนา และวิทยาศาสตร์มาจากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสของมนุษย์ โครงสร้างความรู้ในด้านปรัชญา พระพุทธศาสนาและวิทยาศาสตร์ก็มาจากมนุษย์  วิธีแสวงหาความรู้ของมนุษย์และความสมเหตุสมผลของความรู้ก็มาจากมนุษย์เช่นกัน  โดยนักปรัชญา  พระพุทธเจ้า และนักวิทยาศาสตร์ มีหน้าที่ตอบคำถามว่า"เราจะรู้ได้อย่างไรว่าเป็นความจริงหรือความเท็จในเรื่องที่น่าสงสัยนั้น  เมื่อผู้เขียนศึกษาหลักฐานในพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬา ฯ แล้ว เราได้ยินข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่าสาเหตุที่พระพุทธศาสนาเกิดขึ้นนั้น  ก็เกิดจากความสงสัยของเจ้าชายสิทธัตถะเกี่ยวกับความเป็นมาของจัณฑาล เจ้าชายสิทธัตถะทรงชอบแสวงหาความรู้ในเรื่องนี้ต่อไป  พระองค์ทรงตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานได้เพียงพอแล้ว พระองค์ทรงวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ  เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงของคำตอบในเรื่องจัณฑาล  เป็นต้น  

         ปัญหาคือ ประวัติศาสตร์ของนิมิตทั้ง ๔ เป็นอย่างไร ? เหตุใดนิมิตทั้ง  ๔  จึงเป็นเหตุให้เจ้าชายสิทธัตถะเสด็จออกไปผนวช เมื่อผู้เขียนได้ศึกษาเรื่องนิมิตทั้ง ๔ นี้จากหลักฐานในพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ    เราได้ยินข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่า พระพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ว่า เมื่อได้ฟังข้อเท็จจริงในเรื่องใดแล้ว อย่าเชื่อทันทีว่าข้อเท็จจริงนั้น เป็นเรื่องจริงควรสงสัยเสียก่อน  จนกว่าจะตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมพยานหลักฐานได้เพียงพอ มาวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ เพื่อหาเหตุผล   มาอธิบายความจริงของคำตอบนั้น     การรับฟังความคิดเห็นของพยานเพียงคนเดียวนั้น มีน้ำหนักน้อยและไม่สามารถยอมรับความจริงนั้นได้ เนื่องจากมนุษย์มีข้อจำกัดในการรับรู้ข้อเท็จจริงตามเหตุการณ์ทางสังคมที่เกิดขึ้นในที่ห่างไกล และมนุษย์มักมีอคติต่อผู้อื่น  เนื่องจากความไม่รู้ ความเกลียดชัง ความรัก และความกลัวของตนเอง เป็นต้น พวกเขามักจะยืนยันข้อเท็จจริงที่่เป็นประโยชน์ต่อฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ทำให้เกิดความไม่บริสุทธิ์และไม่ยุติธรรมในการโต้แย้งเรื่องต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในสังคม 

            ทำให้ผู้เขียนสงสัยว่า เหตุใดพระพุทธศาสนาจึงเกิดขึ้นเพราะในสมัยก่อนพุทธกาลนั้น เป็นยุคที่ศาสนาพราหมณ์มีความเจริญรุ่งเรือง แต่ชีวิตมนุษย์ในอนุทวีปอินเดียตกอยู่ในความมืดมนทางปัญญา เพราะถูกครอบงำโดยความเชื่อมั่นในคำสอนของพวกพราหมณ์  นักเหตุผลยืนกรานในความจริงที่ว่า พระพรหมสร้างมนุษย์และวรรณะ เพื่อให้มนุษย์ทำงานตามวรรณะที่พวกเขาเกิดมา อย่างไรก็ตาม คำสอนของพราหมณ์นั้นมีทั้งผู้ศรัทธา และผู้ที่ไม่ศรัทธาก็เต็มใจที่จะปฏิบัติตาม เพราะเมื่อปฏิบัติตามคำสอนของพราหมณ์โดยประกอบพิธีบูชาเทพเจ้า และถวายเครื่องบูชาอันมีมูลค่ามหาศาล แต่ไม่ใช่ว่าทุกคนที่ประสบความสำเร็จได้ดังใจที่พวกเขาปรารถนา มันทำให้มนุษย์สงสัยการมีอยู่ของเทพเจ้า พวกพราหมณ์แก้ปัญหาด้วยการสร้างเทพเจ้าองค์ใหม่เพื่อสร้างความเชื่อในเทพเจ้าองค์ใหม่ต่อไป     แต่ผลบุญมหาศาลของการสักการะก็สร้างความมั่งคั่งให้กับพราหมณ์อารยัน      และพวกพราหมณ์ดราวิเดียน   เมื่อพวกพราหมณ์อารยันได้รับการแต่งตั้งเป็นปุโรหิตเป็นที่ปรึกษาของกษัตริย์ในด้านกฎหมาย ขนบธรรมและจารีตประเพณี มีอำนาจทางการเมือง จึงเสนอว่าคำสอนของพราหมณ์เป็นทั้งคำสอนในศาสนาพราหมณ์และกฎหมายวรรณะจารีตประเพณี  มีการลงโทษอย่างรุนแรงต่อผู้กระทำผิดต่อศาสนาพราหมณ์ และกฎหมายจารีตประเพณีอย่างร้ายแรง เป็นต้น  เมื่อมีการตรากฎหมายวรรณะจารีตประเพณีแล้ว มีบทลงโทษห้ามมิให้แต่งงานระหว่างวรรณะ และห้ามมิให้ประชาชนปฏิบัติหน้าที่ในวรรณะอื่นเว้นแต่วรรณะที่พวกเขาเกิดมา  หากผู้ใดฝ่าฝืนคำสอนในศาสนา และกฎหมายวรรณะจะถูกคนในสังคมลงโทษอย่างรุนแรง  เป็นต้น   แต่บางคนก็มีอคติและไม่ละอายใจ จึงกระทำผิดโดยไม่เกรงกลัวต่อศีลธรรมอันดีของประชาชนและกฎหมาย พระพรหมจึงลงโทษมนุษย์ ผู้ฝ่าฝืนคำสอนของพราหมณ์โดยการแต่งงานข้ามวรรณะ ส่งผลให้เด็กที่เกิดมาพร้อมกับสายเลือดไม่บริสุทธิ์ ไม่รู้ว่าตนจะอยู่ในวรรณะใด ก่อให้เกิดการไม่เคารพกันต่อชนชั้นวรรณะในสังคมซึ่งเป็นการกระทำที่ขัดต่อความสงบเรียบร้อยและศีลธรรมของประชาชน จึงอนุญาตให้ลงโทษบุคคลนั้นด้วยการลงโทษ และไล่ออกจากที่อยู่อาศัยไปตลอดชีวิต สามีภรรยาต่างวรรณะหนีไปอยู่เมืองใหญ่ ๆ เช่นพระนครกบิลพัสดุ์ เทวทหะ พาราณสี สาวัตถี เป็นต้น  การตรากฎหมายวรรณะจารีตประเพณี เพื่อจำกัดสิทธิและหน้าที่ของประชาชนให้ทำงานตามวรรณะที่ตนเกิดมานั้น เมื่อประกาศใช้บังคับแล้ว ต่อมามหาราชาผู้ครองนครรัฐทรงได้แสดงเจตจำนงที่จะปฏิรูปสังคม เพื่อให้ประชาชนมีสิทธิและหน้าที่ความรับผิดชอบเทียมกันภายใต้กฎหมายรัฐธรรมของประเทศได้ แต่พระองค์ไม่สามารถเสนอกฏหมายยกเลิกวรรณะจารีตประเพณีต่อรัฐสภาได้ เนื่องจากเป็นการขัดต่อกฎหมายรัฐธรรมนูญจารีตประเพณีสูงสุด ซึ่งได้กำหนดไว้อย่างชัดเจนห้ามมิให้ยกเลิกกฎหมายที่บัญญัติไว้แล้ว ต้องเคารพและเชื่อฟังปุโรหิตซึ่งเป็นผู้ใหญ่ในประเทศ  

           เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทอดพระเนตรสภาพอันเลวร้ายของจัณฑาลซึ่งเป็นปัญหาใหญ่ของแคว้นสักกะ เพราะถูกจำกัดสิทธิและหน้าที่ตามกฎหมายงรรณะจารีตประเพณีในการประกอบอาชีพ การศึกษาและการมีส่วนร่วมในการปกครองประเทศ การบูชาตามความเชื่อในศาสนาของตนเอง และการไม่เคารพกันในสังคม เป็นต้น จัณฑาลถูกไล่จากสังคม    ต้องอยู่อย่างคนเร่ร่อนตามท้องถนนของพระนครกบิลพัสดุ์ไปตลอดชีวิต  แม้พวกเขาจะอยู่ในวัยแก่ชรา ล้มป่วยตายข้างถนนในเมืองใหญ่ เป็นต้น เมื่อพระองค์ทรงตัดสินใจปฏิรูปสังคม ตามสิทธิและหน้าที่ของวรรณะในราชวงศ์ศากยะที่พระองค์ประสูติ ด้วยการเสนอร่างกฎหมายจารีตประเพณีว่า ด้วยการยกเลิกวรรณะต่อรัฐสภาศากยวงศ์  เมื่อสมาชิกราชวงศ์ศายะแห่งรัฐสภาสักกะได้ประชุมกัน เพื่อพิจารณาและสมาชิกรัฐสภาเห็นพ้องกันว่า กฎหมายจารีตประเพณีว่าด้วยการยกเลิกวรรณะของเจ้าชายสิทธัตถะนั้นขัดต่อบทบัญญัติกฎหมายรัฐธรรมนูญ ซึ่งเป็นการปกครองตามจารีตประเพณีสูงสุดของประเทศ ซึ่งห้ามมิให้มีการยกเลิกกฎหมายที่บัญญัติไว้แล้ว  เป็นต้น  

 

          การตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า  ทำให้มนุษย์มีความรู้และความเข้าใจเกี่ยวกับชีวิตว่า มนุษย์สามารถพัฒนาศักยภาพชีวิตของตนเองเพื่อให้บรรลุถึงระดับความรู้ที่เหนือประสาทสัมผัสได้ โดยการปฏิบัติธรรมตามคำสอนของพระพุทธเจ้าเพื่อให้ชีวิตที่เข้มแข็งด้วยการฝึกจิตให้มีสมาธิ  บริสุทธิปราศจากความโกรธ  อ่อนโยนเหมาะกับการงาน  มีความมั่นคงไม่หวั่นไหวกับปัญหาต่างๆที่เข้ามาในชีวิตอยู่เสมอ การตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า แสดงให้เห็นว่าวิญญาณเป็นองค์ประกอบหลักของชีวิตมนุษย์ในครรภ์ของมารดา ไม่ใช่พระพรหมสร้างมนุษย์ขึ้นตามคำสอนของพราหมณ์อารยัน      เมื่อจิตใจอยู่ในร่างกายและใช้อวัยวะอินทรีย์ทั้ง ๖   ของร่างกายเป็นสะพานเชื่อมต่อกับทุกสิ่งที่เข้ามาในชีวิต เมื่อจิตใจชอบแสวงหาความรู้เกี่ยวกับความจริงของเรื่องใดเรื่องหนึ่ง มีความจำเป็นต้องตรวจสอบข้อเท็จจริง และรวบรวมหลักฐานเกี่ยวกับเรื่องนี้ เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ  เพื่อหาเหตุผลอธิบายความจริงของคำตอบที่ต้องการ เมื่อได้รับคำตอบแล้ว  ก็เชื่อว่าเป็นความจริง มันก็จะเป็นความรู้ในเรื่องนั้นและสั่งสมอยู่ในจิตใจของตัวเองต่อไป  เมื่อความรู้ถูกสั่งสมในจิตวิญญาณ มันก็จะกลายเป็นสัญญาอยู่ในจิตใจ  และไม่เกิดประโยชน์ต่อผู้นั้น  หากไม่นำความรู้มาสร้างนวัตกรรมใหม่ ๆ ในการดำเนินธุรกิจ เช่นเดียวกับผู้สำเร็จการศึกษาในระดับต่าง  ๆ หากไม่ใช้ความรู้ที่สั่งสมอยู่ในจิตใจ ไปประกอบอาชีพ ธุรกิจการงานหรือช่วยผู้อื่นให้ได้รับความรู้  ความรู้ที่มีอยู่ในจิตใจนั้นก็ไม่มีประโยชน์เช่นกัน เพราะเป็นการลงทุนด้านศึกษาไม่คุ้มกับค่าใช้จ่ายนั้น 

             พระพุทธศาสนาเป็นศาสนา  ปรัชญาและวิทยาศาสตร์หรือไม่ ?   เมื่อผู้เขียนได้ศึกษาเรื่อง "มนุษย์" จากหลักฐานทั้งในพระไตรปิฎกมหาจุฬาฯ และพระไตรปิฎกฉบับหลวงแล้ว เราก็ได้ยินข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่าความรู้ของมนุษย์ในพระพุทธศาสนานั้น มีต้นกำเนิดจากความสงสัยของเจ้าชายสิทธัตถะ มีต่อคำสอนของพราหมณ์เรื่องการมีอยู่ของพระพรหมและพระอิศวร เป็นผู้สร้างมนุษย์และวรรณะให้มนุษย์ปฏิบัติหน้าที่ตามวรรณะที่ตนเกิด   เมื่อพระองค์ทรงเห็นว่าชีวิตของชาวกบิลพัสดุ์อยู่ในความมืดมนแห่งปัญญา เพราะถูกจำกัดสิทธิและหน้าที่ในการศึกษา อาชีพ การบูชาตามเชื่อในศาสนาพราหมณ์ของนิกายตน และการมีส่วนร่วมในการปกครองประเทศรวมทั้งการแต่งงานข้ามวรรณะ เป็นต้น ทำให้ชีวิตไม่สามารถพึ่งพาตนเองได้เพราะไม่สามารถคิดหาเหตุผลอธิบายความจริงของคำตอบได้ด้วยตนเอง ต้องอาศัยความเชื่อในศาสนาพราหมณ์เพื่อประกอบพิธีบูชาขอพรเทพเจ้า ให้ประสบความสำเร็จในสิ่งที่ปรารถนา และเพื่อรักษาผลประโยชน์ทางการเมืองและเศรษฐกิจ เพื่อความเจริญรุ่งเรืองของชาวอารยันเพียงอย่างเดียว   สมาชิกรัฐสภาแห่งชาติสักกะได้หลักคำสอนของพราหมณ์มาเป็นทั้งคำสอนในศาสนาพราหมณ์และบัญญัติเป็นกฎหมายจารีตประเพณีเกี่ยวกับวรรณะ และเมื่อได้ตราเป็นกฎหมายแล้วต่อมาสมาชิก รัฐสภาไม่สามารถตรากฎหมายจารีตประเพณีเพื่อยกเลิกกฎหมายจารีตประเพณีเกี่ยวกับวรรณะได้ เพราะถือว่า ขัดต่อบทบัญญัติกฎหมายรัฐธรรมนูญจารีตประเพณีอย่างชัดเจน  ดังนั้นเมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทอดพระเนตรเห็นจัณฑาลที่ถูกสังคมลงโทษจึงจำต้องออกมาอาศัยอยู่ตามถนนในเขตพระนครกบิลพัสดุ์ แม้จะมีอายุมากแล้วก็ยังล้มป่วย และตายอยู่ข้างถนนที่เจ้าชายสิทธัตถะ เสด็จพระราชดำเนินไป  พระองค์ทรงตัดสินพระทัยเสนอการปฏิรูปสังคม โดยการเสนอร่างกฎหมายยกเลิกวรรณะ แต่รัฐสภาศากยวงศ์ไม่เห็นด้วย เพราะขัดต่อหลักธรรมของกษัตริย์ ซึ่งเป็นกฎหมายรัฐธรรมจารีตประเพณีของประเทศสูงสุดในการปกครองประเทศ เป็นต้น 

        เรื่องยากที่จะแก้ไขความเชื่อได้และยกเลิกกฎหมายวรรณะจารีตประเพณี เพื่อปฏิรูปสังคมได้ เพราะยังขาดการพัฒนาศักยภาพของชีวิตด้วยการฝึกสมาธิเพื่อให้ชีวิตเข้มแข็ง มีอคติจึงขาดความบริสุทธิยุติธรรมในใจตน และมีความทุกข์เศร้าหมองตลอดเวลา ไม่มีความอ่อนโยนเพราะขาดสติ และไม่มั่นคงกับอุดมการณ์ของชีวิตและหวั่นไหวต่อปัญหาหนักที่ผ่านเข้ามาในชีวิต เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงไม่สามารถปฏิรูปการเมืองผ่านระบบรัฐสภาด้วยการยกเลิกกฎหมายวรรณะจารีตประเพณีได้ และเปลี่ยนความคิดของสมาชิกรัฐสภาศากยวงศ์ได้ในเรื่องความเชื่อในศาสนาพราหมณ์ได้ พระองค์ตัดสินพระทัยออกผนวชทรงพัฒนาศักยภาพหลายวิธีด้วยกัน แต่ไม่ประสบความเร็จที่บรรลุถึงความรู้แท้จริงของชีวิต วิธีสุดท้ายของสิทธัตถะพระโพธิสัตว์ทรงเลือกปฏิบัติคือการปฏิบัติธรรมมรรคมีองค์จนบรรลุถึงความรู้แท้จริงของชีวิตในระดับอภิญญา ๖ ทรงตรัสรู้(ค้นพบ) กฏธรรมชาติของชีวิตมนุษย์ของเหตุปัจจัยทำให้เกิดชีวิตมนุษย์คนใหม่ คือ กายและจิตเป็นปัจจัยสำคัญของชีวิตจะขาดสิ่งหนึ่งสิ่งใดไม่ได้ ชีวิตมนุษย์อยู่ภายใต้อำนาจของกฎไตรลักษณ์ เมื่อเกิดขึ้นในครรภ์มารดา เมื่อวิญญาณมาอุบัติในครรภ์มารดา  ตั้งอยู่บนโลกคือใช้ชีวิตดำรงอยู่ชั่วระยะเวลาหนึ่ง  ก็ดับไป การตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าเป็นการรู้แจ้งในความจริงของชีวิตมนุษย์ว่า ชีวิตมนุษย์ทุกคนมีจิตวิญญาณเป็นตัวตนที่แท้จริงเท่านั้น จิตวิญญาณยังออกจากร่างของคนตายไปจุติจิตในภพภูมิอื่น อาจะเป็นภพภูมิของนรก สวรรค์ และโลกมนุษย์  ตามการกระทำของของตนที่เรียกว่าอกุศลกรรมบ้าง กุศลกรรมบ้าง  ที่สั่งสมไว้ในจิตของตนเองซึ่งเป็นกฎธรรมชาติของชีวิตมนุษย์ทุกคน ไม่อาจหลีกเลี่ยงให้พ้นจากกฎแห่งกรรมนี้ได้ กรรมที่ทำไปแล้วนั้นเป็นเหตุให้จิตวิญญาณผู้ทำอกุศลกรรมไปจุติจิตในทุคติภูมิ ส่วนผู้ทำกุศลกรรมแม้มนุษย์จะแก้เคล็ดมิให้กรรมนั้นสนองตน ด้วยประกอบพิธีกรรมบวงสรวงให้เทพเจ้าองค์หนึ่งองค์ใด  ช่วยให้ตนหลุดพ้นจากผลของการกระทำไปแล้วก็ตาม แต่ท้ายที่สุดแล้วไม่อาจหลุดพ้นจากรรมนี้ได้เป็นต้น   เมื่อทรงตรัสรู้แล้วมิได้ทรงแค่รู้ในความจริงของชีวิตเพียงพระองค์เดียวแต่พระองค์ทรงนำความรู้ที่ตรัสรู้นั้น ไปใช้ประโยชน์แก่ผู้อื่นด้วยการนำวิธีการปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘ ไปสอนให้ผู้อื่นรู้ตามด้วยเช่นสอนปัญจวัคคีย์ทั้งห้าจนเป็นพระอริยบุคคลสอนยสกุลบุตรและสหายอีก ๕๔ คนจนเป็นพระอริยบุคคล  สอนชลิฏ ๓ พี่น้องและบริวารอีก ๑,๐๐๐ รูปจนสำเร็จเป็นพระอรหันต์  ทรงเทศน์สั่งสอนพระเจ้าพิมพิสารและประชาชนชาวเมืองราชคฤห์จนบรรลุธรรมถึง ๑๑๐,๐๐๐ คน และเทศสั่งสอนชาวกบิลพัสดุ์จนบรรลุธรรม ๘๕,๐๐๐ คนเป็นต้น

       ด้วยเหตุผลที่อธิบายความจริงของคำตอบแล้ว   แต่ไม่ชัดเจนว่าพระพุทธศาสนาเป็นศาสนา  ปรัชญาหรือวิทยาศาสตร์หรือไม่ ? เพราะผู้เขียนมีข้อจำกัดในการรับรู้ผ่านอวัยวะอินทรีย์ ๖ ในร่างกายของตนเองและยังไม่ได้เข้าใจเรื่องราวของพุทธเจ้าเป็นอย่างดี นี่เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อกว่า ๒,๕๐๐ ปีที่แล้ว  แต่ผู้เขียนกลับชอบแสวงหาความรู้ในเรื่องนี้ต่อไป เราจะตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานให้เพียงพอ เพื่อวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ เช่นพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬา ฯ  อรรถกถาและเอกสารวิชาการที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงของคำตอบเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาว่าเป็นศาสนา  ปรัชญา และวิทยาศาสตร์หรือไม่? โดยผู้อ่านสามารถตรวจสอบต้นกำเนิดความรู้ทางพระพุทธศาสนา องค์ประกอบความรู้ทางพระพุทธศาสนา  วิธีแสวงหาความรู้เกี่ยวกับพระพุทธศาสนาและความสมเหตุสมผลของความรู้ทางพระพุทธศาสนาได้ คำตอบในเรื่องนี้จะเขียนในรูปบทความเชิงวิเคราะห์และจะเป็นประโยชน์ต่อนักเรียนในโรงเรียน และนักศึกษามหาวิทยาลัยทั่วราชอาณาจักรไทยที่เน้นการศึกษาเชิงวิเคราะห์ พระนักเทศน์ใช้บทความนี้เป็นข้อมูลเบื้องต้น ในการบรรยายประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาแก่ผู้แสวงบุญในสาธารณรัฐอินเดีย และสหพันธ์สาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาล ให้เนื้อหาของพระพุทธศาสนาเป็นไปในทิศทางเดียวกัน วิธีพิจารณาพิจารณาความจริงของพระพุทธศาสนาและปรัชญา จะเป็นประโยชน์ต่อนักศึกษาระดับปริญญาเอกในสาขาปรัชญา พระพุทธศาสนา และนิติศาสตร์ เพื่อใช้เป็นแนวทางสืบสวนข้อเท็จจริงและรวบรวมพยานหลักฐานอย่างเพียงพอในการทำวิทยานิพนธ์และดุษฎีนิพนธ์  เป็นต้น