บทนำ : แนวคิดทางอภิปรัชญาการมีอยู่ของพระพรหมในพระไตรปิฎก

Introduction: The  Brahma in the Tripitaka

คำสำคัญ  พระพรหม  อภิปรัชญา 

๑.บทนำ 

๒.ศึกษาความเชื่อเรื่องพระพรหม

๓.วิเคราะห์แนวคิดเรื่องพระพรหมในพระไตรปิฎก

๑. บทนำ ความเป็นมาของศาสนาพราหมณ์ในพระไตรปิฎก     

               

               ก่อนอื่นเราต้องทำความเข้าใจให้ฟังว่า ำพระไตรปิฎกซึ่งเป็นคัมภีร์ในพระพุทธศาสนา   ไม่ได้อธิบายประวัติศาสตร์ความเป็นมาของศาสนาพราหมณ์นั้นอย่างเป็นระบบในเหมือนตำราของประวัติศาสตร์ที่เรียนในโรงเรียนและมหาวิทยาลัยทั่วโลก     แต่พระไตรปิฎกจะรวบรวมข้อเท็จจริงเกี่ยวกับศาสนาพราหมณ์ในบริบทต่าง  ๆ        ที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา   ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน  พ.ศ. ๒๕๕๔ ได้นิยามคำว่า     "บริบทหมายถึง  ข้อความหรือสถานการณ์แวดล้อม    เพื่อช่วยให้เข้าใจความหมายของภาษาหรือถ้อยคำ      เป็นต้น  

           ในสมัยก่อนพุทธกาลนั้น       ถือเป็นยุค  "ยุคศิวิไลซ์"   ในระดับหนึ่ง ที่มีการตั้งสถาบันการศึกษาของพราหมณ์นิกายต่าง ๆ ให้กับผู้คนในวรรณะส่งลูกหลานเข้าศึกษาต่าง ๆ      เพื่อเตรียมความพร้อมปฏิบัติหน้าที่ตามวรรณะที่เกิดมา  มีการสร้างหลักสูตรศิลปศาสตร์สำหรับชนวรรณะกษัตริย์    เพื่อเตรียมความพร้อมในการปกครองประเทศ    แม้ว่าผู้คนในสังคมอยู่กันอย่างสงบสุขบนพื้นฐานของศีลธรรมตามคำสอนของพระพุทธเจ้า และกฎหมายของทุกประเทศเป็นความรู้ที่มนุษย์สร้างจากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสและสั่งสมในจิตใจมาช้านาน  สาเหตุก็คือมนุษย์เพิ่มจำนวนมากขึ้น    จึงจำเป็นต้องจัดระเบียบสังคมด้วยกฎหมาย การศึกษา  การเมือง เศรษฐกิจ   ศาสนา  และวัฒนธรรม  เป็นต้น   แม้ผู้คนมีความสงบสุขบนพื้นฐานของศีลธรรม   มนุษย์มีศรัทธา มีความมั่นเพียร  มีสติสัมปชัญญะ  สมาธิและปัญญาหยั่งรู้ความจริงไม่เท่ากัน  ในยามสงบสุข   ผู้คนจะประมาทในชีวิตโดยขาดความละมัดระวังซึ่งบุคคลในสถานการณ์เช่นนั้น         จะต้องมีตามวิสัยและพฤติการณ์ของตน      ผู้กระทำอาจใช้ความระมัดระวังได้แต่ไม่เพียงพอซึ่งเราเรียกว่า "ความประมาท"  ทำให้ชีวิตและทรัพย์สินเสียหายนับแสนล้านบาทต่อปี    เป็นต้น   

  

            ในยุคต่อมา   ผู้นำของประเทศต่าง ๆ    ทั่วโลก  เห็นว่าประชาชนไม่ปฏิบัติตามหลักศีลธรรมอันดีของประชาชนและกฎหมาย โดยคำนึงถึงชีวิตและทรัพย์สินของผู้อื่น          ไม่ศึกษาหลักวิชาการทางพระพุทธศาสนาและไม่ยอมศึกษาหาความรู้ด้วยการปฏิบัติมรรคมีอค์ ๘       เพื่อให้เกิดตาทิพย์มองเห็นดวงวิญญาณของคนชั่วไปชดใช้กรรมในนรก    หรือมองเห็นดวงวิญญาณของคนดี ไปเสวยสุขบนโลกสวรรค์    อีกทั้งพวกเขาเห็นพฤติกรรมของคนชั่วหลายคน      หนีคดีจนหมดอายุความ       กลับมาใช้ชีวิตในสังคมเดิม อย่างสงบสุข     เป็นต้น  เมื่อปัญหาผิดศีลธรรมมีมากขึ้น  ผู้นำของรัฐบาลจึงบัญญัติหลักศีลธรรมเป็นกฎหมายอาญา  เป็นหลักการที่ประชาชนทั่วโลกควรยึดถือ      และปฏิบัติต่อกันด้วยมาตรฐานเดียวกัน      เพื่อป้องกันการละเมิดสิทธิและหน้าที่ในชีวิตและทรัพย์สินของกันและกัน เพราะมนุษย์ชอบอ้างเหตุผลในการกระทำของตนว่าถูกต้องอยู่เสมอ   

            เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้กฎธรรมชาติของชีวิตมนุษย์    จะทำให้มนุษย์รู้ว่าชีวิตมนุษย์เกิดจากปัจจัยทั้งทางร่างกายและทางจิตวิญญาณได้ปรุงแต่งขึ้นในครรภ์มารดาเป็นเวลา ๙  เดือน    ดำรงชีวิตอยู่ชั่วระยะเวลาหนึ่งแล้วมนุษย์ตายไป    ชีวิตมนุษย์จึงเป็นสิ่งไม่เที่ยงจิตวิญญาณจะต้องวนเวียนอยู่ในสังสารวัฏอย่างไม่สิ้นสุด  เมื่อกลับชาติมาเกิดเป็นมนุษย์ก็เกิดมาพร้อมอวิชชา  พวกเขาจึงแสวงหาความสุขจากรูป เสียง กลิ่น  รส    โผฏฐัพพะและธรรมที่เกิดขึ้นในจิตใจต่อไป โดยไม่รู้ว่าชีวิตของพวกเขานั้น    มีจิตวิญญาณที่เคยเวียนว่ายตายแล้วเกิดมาแล้วไม่รู้จบสิ้น     มันเป็นตัวตนที่แท้จริงของพวกเขา    อาศัยอยู่ในร่างกายและสั่งสมความดีและความชั่วในจิตวิญญาณ     

  

             เมื่อคนเรายังมีกิเลสอยู่ในจิตใจ     ก็แสดงเจตนาที่จะแสวงหาสิ่งที่ตนชอบเพื่อสนองอารมณ์ของตนตัวอย่างช่น  เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเพลิดเพลินกับรูป รส กลิ่น เสียง โผฏฐัพพะ      และธัมมารมย์อันน่ารื่นรมย์ในพระราชวัง ๓ ฤดู ซึ่งตั้งอยู่ในบริเวณพระราชวังกบิลพัสดุ์    ส่วนยสกุลบุตรก็มีความสุขในปราสาทในเมืองพาราณสีเช่นกัน   แต่การสั่งสมความสุขผ่านประสาทสัมผัสของตัวเองมา   เป็นเวลานาน สุดท้ายความสุขก็คือความเบื่อหน่ายกับความมหายาน      ต่อมาพระโพธิสัตว์สิทธัตถะทรงได้พัฒนาศักยภาพชีสุขนั้น   ดังปรากฏหลักฐานชัดเจนในพระไตรปิฎกเถรวาทและวิตของพระองค์เอง   จากหลักปฏิบัติธรรมตามมรรคมีองค์ ๘ จนสามารถบรรลุความจริงของชีวิตมนุษย์ที่เรียกว่า "อภิญญา๖ "       

               การพัฒนาองค์ความรู้ของมนุษย์จากความเชื่อในศาสนาพราหมณ์มาสู่ยุคศิวิไลซ์สมัยพุทธกาล       เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นว่า คำสอนของศาสนาพราหมณ์และกฎหมายวรรณะ ก่อให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนอย่างร้ายแรง เพราะสภาพบังคับของกฎหมายวรรณะวรรณะก่อให้เกิดการเลือกปฏิบัติในสังคมอย่างรุนแรง    โดยการบังคับให้ประชาชนทำงานตามวรรณะที่ตนเองเกิดมาเท่านั้น    และห้ามประชาชนแต่งงานข้ามวรรณะ   และให้คนในสังคมตรวจสอบกันเองเพื่อความบริสุทธิ์ของวรรณะ        และคนให้สังคมลงโทษด้วยการลงพรหมทัณฑ์ด้วยการไม่คบค้าสมาคม        และห้ามใช้สาธารณะสมบัติร่วมกันวรรณะสูง ต้องหนีออกจากสังคมเดิม ไปใช้ชีวิตคนไร้บ้านตามท้องถนนไปตลอดชีวิตในเมืองใหญ่ของแคว้นต่าง ๆ     

         เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นปัญหาจัณฑาลที่เกิดในแคว้นสักกะและแคว้นอื่น   ๆ        ทั่วอนุทวีปอินเดียพวกเขาถูกเลือกปฏิบัติในสังคมเพราะความเชื่อทางศาสนาพราหมณ์และกฎหมายวรรณะจารีตประเพณีหลังพุทธกาล        เมื่อพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าถูกเผยแผ่ไปทั่วโลกตะวันตก    โดยพระเจ้าอโศกมหาราชทรงส่งพระธรรมทูตแห่งราชอาณาจักรโมริยะไปเผยแผ่หลักธรรมพระพุทธศาสนา    และแนวทางปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘          นักปรัชญาตะวันตกได้ใช้ความรู้ทางพระพุทธศาสนามาอธิบายปรัชญาตะวันตกจนเกิดยุคศิวิไลซ์ทางปรัชญาตะวันตก      อย่างไรก็ตาม  เมื่อพยานหลักฐานทางปรัชญาเป็นพยานบุคคลที่เป็นมนุษย์          ที่มีอายตนะภายในร่างกายที่มีความสามารถในการรับรู้เหตุการณ์ต่าง ๆ  ที่เกิดขึ้นในชีวิตได้อย่างจำกัดและมนุษย์มีนิสัยเห็นแก่ตัว จึงมักลำเอียงเข้าข้างผู้อื่น   

          ดังนั้น การได้ยินข้อเท็จจริงของเรื่องราวต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิต  จากพยานเพียงคนเดียวย่อม จึงไม่น่าเชื่อถือ   เพราะมนุษย์มีข้อจำกัดในการรับรู้ผ่านอายตนะภายในและมักมีอคติต่อผู้อื่น        แม้มนุษย์มีเหตุผลเป็นเครื่องมือทางปรัชญาในการอธิบายความจริงก็ตาม แต่การให้เหตุผลของพราหมณ์ซึ่งเป็นนักตรรกะศาสตร์และนักปรัชญา  ตามหลักเหตุผลและการคาดคะเนความจริงตามปฏิภาณของตนเอง     ย่อมใช้เหตุผลอธิบายความจริงถูกบ้าง  ผิดบ้างทำให้ข้อเท็จจริงของคำตอบเกี่ยวกับมนุษย์ โลกจักรวาล  ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติและเหตุการณ์ทางสังคมที่เกิดขึ้น   และข้อพิสูจน์การมีอยู่ของเทพเจ้าของนักปรัชญาและตรรกศาสตร์ยังไม่ชัดเจน    ทำให้เกิดความสงสัยในข้อเท็จจริงในเรื่องเหล่านี้ของมนุษย์มาทุกยุคทุกสมัย  เป็นต้น   

              เมื่อนักปรัชญาใช้เหตุผล      เป็นเครื่องมือของตนเองในการอธิบายความจริงของคำตอบในเรื่องต่าง  ๆ     จากบุคคลซึ่งอ้างตัวเป็นประจักษ์พยานในเรื่องนั้น    โดยทั่วไปแล้วประจักษ์พยานนั้นเป็นมนุษย์คนหนึ่ง  ที่มีอายตนะภายในร่างกายมีข้อจำกัดในการรับรู้สิ่งต่าง ๆ  ที่เกิดขึ้นในชีวิตและมีอคติต่อผู้อื่นอาจให้เหตุผลอธิบายความจริงเข้าข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง    เมื่ออ้างตนเป็นประจักษ์พยานในที่เกิดเหตุอาจมีข้อน่าสงสัยว่า          จะมีความรู้ผ่านประสบการณ์ชีวิตผ่านอายตนะภายในร่างกายของตนเองจริง     ทำให้เกิดความสงสัยว่าพยานจริงหรือพยานเท็จ     ทำให้เกิดข้อโต้แย้งและหักล้างข้อเท็จจริงในเรื่องนี้เรื่องนั้นด้วยเหตุผลไม่มีที่สิ้นสุดในเรื่องนี้

             ในยุคหลังๆ นักวิชาการสมัยใหม่ ได้พัฒนาความรู้ทางปรัชญาโดยสร้างเครื่องมือทางวิทยาศาสตร์        เพื่อช่วยนักปรัชญาตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานต่าง  ๆ ได้มากขึ้น    เมื่อหลักฐานเพียงพอแล้ว     ก็จะนำเข้าสู่กระบวนการพิจารณาความจริงโดยใช้หลักฐานเป็นข้อมูลในการวิเคราะห์  โดยอนุมานความรู้หรือการคาดคะเนความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ โดยการใช้เหตุผล  ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญา ในการอธิบายความจริงในเรื่องต่าง  ๆ    

              ตัวอย่างเช่น กาลิเลโอมีความสงสัยเกี่ยวกับความจริงของแนวคิดทางปรัชญาโบาณว่า        โลกเป็นศูนย์กลางของจักรวาลโดยมีนักปรัชญาชื่อเกลาดีโอส ปโตเลไมโอส และอาริสโตเติลสนับสนุนแนวคิดในเรื่องนี้       ต่อมาโคเปอร์นิคัส   นักดาราศาสตร์ชาวโปแลนด์เสนอแนวคิดที่ว่า ดวงอาทิตย์เป็นศูนย์กลางจักรวาลแทนที่จะเป็นโลกโดยมีโลก       ดาวพุธ  ดาวศุกร์โคจรรอบดวงอาทิตย์เป็นวงกลม       เป็นต้น  เมื่อกาลิเลโอเป็นมนุษย์ขึ้นหนึ่ง ที่มีอายตนะภายในร่างกายในการรับรู้ โลกและดาวเคราะห์ต่าง ๆ  อย่างจำกัดและมีอคติต่อผู้อื่น    ทำให้ชีวิตมืดมนและขาดความสามารถในการคิดใช้เหตุผล       เป็นเครื่องมือในการอธิบายความจริงของปรากฏการณ์ทางธรรมชาติในเรื่องนี้  ได้อย่างสมเหตุสมผล     

                   กาลิเลโอจึงสร้างเครื่องมือวิทยาศาสตร์ขึ้นเพื่อตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานต่าง ๆ  เกี่ยวกับเวลาและองศาของการขึ้นและตกของดวงอาทิตย์ทุกวันโดยการใช้กล้องโทรทรรศน์      เมื่อมีหลักฐานเพียงพอแล้ว      กาลิเลโอก็ใช้หลักฐานเหล่านั้นเป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆเพื่อพิสูจน์ความจริง  โดยการใช้เหตุผล  ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงในเรื่องเหล่านี้    

     

            เมื่อนักปรัชญาใช้เหตุผลในการอธิบายความจริงเรื่องต่าง ๆ ได้เนื้อสาระสำคัญในเรื่องใดเรื่องหนึ่งเพียงพอแล้ว      นักวิทยาศาสตร์จึงแยกเนื้อหาของวิทยาศาสตร์               ออกจากปรัชญามาเปิดหลักสูตรวิทยาศาสตร์สมัยใหม่จนถึงทุกวันนี้    แม้นักวิทยาศาสตร์จะแยกเนื้อหาวิทยาศาสตร์ออกไปจากปรัชญาแล้วก็ตาม  แต่นักวิทยาศาสตร์ก็ไม่ได้ละทิ้งปรัชญาในฐานะมารดาแห่งวิทยาศาสตร์            แต่พวกเขาได้นำกระบวนการพิจารณาความจริงของนักปรัชญาได้แก่พระพุทธเจ้า เพลโตและอาริสโตเติล  มาใช้กับวิทยาศาสตร์ของพวกเขามาจนถึงปัจจุบันเป็นต้น  

          ในยุคปัจจุบัน นักวิทยาศาสตร์ได้พัฒนาเทคโนโลยี่คอมพิวเตอร์และอินเตอร์เน็ต     เพื่อเชื่อมต่อและสร้างโลกใหม่ไร้พรหมแดน  ผู้คนเรียนรู้เกี่ยวกับสิ่งที่ห่างไกลได้มากขึ้นทางอินเตอร์เน็ต    ทำให้ผู้คนไปต่างประเทศมากขึ้น    ทำให้คนต้องพบเจอกับโชคชะตาและเหตุการณ์ไม่คาดคิดมากมายในชีวิตเช่นความรักของคนต่างเชื้อชาติ ต่างศาสนา  ต่างวัฒนธรรม  อยู่คนละซีกโลก      แต่ได้พบกันและตกหลุมรักกันโดยสมัครใจ  หลายคนอาจเคยได้ยินในเรื่องราวนี้และคิดว่าคงช่วยจะยืนยันความจริงของคำตอบในเรื่องนี้แล้ว  คิดว่าพระพรหมลิขิต เป็นผู้กำหนดชะตาชีวิต      หลายคนเชื่อว่าทุกสิ่งทุกอย่างถูกกำหนดไว้แล้ว  รวมถึงครอบครัวที่เรามีและทุกสิ่งที่เรามี แม้แต่คนรักที่เราพบ และอาชีพที่เราอยากเป็น    

พระพรหมบนเขาแก้ว   วัดถ้ำดาวเขาแก้ว พระไตรปิฎก

       หลายคนเชื่อว่าทุกอย่างขึ้นอยู่กับตัวเรา   เพราะพระพรหมกำหนดชะตาไว้แล้ว     คนที่เราพบเจอเพราะได้รับแรงบันดาลใจให้รู้จักกันเป็นบทเรียนชีวิต  ทำให้เราทุกข์บ้างสุขบ้าง     แต่ก็ยังมีคนอีกมากที่เชื่อว่าพระพรหมไม่กำหนดชีวิตใคร    ซึ่งทั้งหมดนี้ขึ้นอยู่กับเจตนาในการกระทำของเราเองและหลายคนก็เถียงว่า       จะมีคู่ครองหรือไม่อยู่ที่ตัวเราเลือกเอง   ไม่มีใครถูกบังคับให้แต่งงานและเสียสินสอดนับล้าน แต่ก็ยังหาสามีหรือภรรยาที่ดีไม่ได้อย่างที่หวังและหลายคู่มองหน้ากัน      เมื่อมองหาเหตุผลของคำตอบนี้  หลายคนคิดว่าสองคนนี้เคยทำบุญร่วมกันตั้งแต่ชาติที่แล้ว      ตามหลักพุทธศาสนาเรื่องการเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏ เป็นต้น  

  

              แม้ว่านักปรัชญาจะรู้จักใช้เหตุผลเป็นเครื่องมือของตนเองในการอธิบายว่าพฤติกรรมของมนุษย์นั้นดีหรือชั่ว      และพัฒนาศักยภาพของตน     ในการสร้างเทคโนโลยี่คอมพิวเตอร์และอินเตอร์เน็ต        เพื่อเชื่อมโยงข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ การแพทย์   จิตเวช ฯลฯ เข้าด้วยกัน        เราจะสามารถวิเคราะห์ข้อมูลชีวิตของตนเองหรือผู้อื่นได้อย่างถูกต้อง   จนกระทั่งเราสามารถหาเหตุผล  มายืนยันความจริงของคำตอบในเรื่องที่เราต้องการรู้และไม่สงสัยข้อเท็จจริงของคำตอบในเรื่องนั้นอีกต่อไป  

            แต่เมื่อบุคคล นั้น    ยังขาดการพัฒนาศักยภาพชีวิตให้เข็มแข็งด้วยการทำสมาธิ ชำระจิตใจบริสุทธิ์  ปราศจากอคติ ไม่ขุ่นมัว อ่อนโยน ไม่หยาบกระด้าง เขายังคงในปณิธาน  และไม่หวั่นไหวกับปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตแล้ว ถือว่าบุคคลนั้น  ยังมีชีวิตที่อ่อนแอและไม่สามารถพึงพาจิตใจของตนเองในการแก้ปัญหาชีวิตได้       ทางเลือกในการแก้ปัญหาชีวิตของพวกเขา     คือ การเดินทางไปยังสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ของพระพรหมและถวายเครื่องสักการะด้วยดอกไม้และพวงมาลัย    เพื่อขอพรจากพระพรหมให้ประสบความสำเร็จ        ดังน้้น สถานศักดิ์สิทธิ์ของพระพรหมทั่วโลกจึงยังคงเต็มไปด้วยเครื่องบูชา ดอกไม้และเครื่องบูชาอื่น     ๆ นับเป็นปรากฏการณ์ทางสังคมที่เราเห็นกันในปัจจุบัน ซึ่งสร้างรายได้มหาศาลจากการบูชาดังกล่าว

             เมื่อผู้เขียนได้ขึ้นข้อเท็จจริงเรื่องการมีอยู่ของพระพรหมที่เล่าต่อ ๆ กันมา ตามคำสอนของพระพุทธเจ้า   เมื่อเราได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องใดเนื่องหนึ่ง ที่ฟังต่อ ๆ กันมา  อย่าไม่ควรเชื่อทันที เราควรสงสัยเสียก่อนว่าพระพรหมเป็นใคร และเหตุใด จึงเป็นที่ยอมรับในสังคมตั้งแต่ก่อนพุทธกาลจนถึงปัจจุบัน   จนกว่าจะได้ตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมพยานหลักฐานต่าง ๆ พิสูจน์ความจริงในเรื่องการมีอยู่ของพระพรหม เป็นต้น    เมื่อข้อเท็จจริงในเรื่องนี้เป็นที่น่าสงสัย แต่ผู้เขียนชอบแสวงหาความรู้ในเรื่องนี้ต่อไป    ก็จะได้ตรวจสอบข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการมีอยู่ของพระพรหมในพระไตรปิฎก  โดยวิเคราะห์ข้อมูลจากที่มาของความรู้ในพระไตรปิฎกมหาจุฬาฯ อรรถกถา เอกสารคัมภีร์ต่างๆ, บันทึกของสมณะจีน ๒ รูปและแผนที่โลกของ Google เป็นต้น 

            บทความที่ได้จากการวิเคราะห์ข้อมูล จะเป็นเพื่อเป็นประโยชน์ต่อพระวิทยากรในการนำไปใช้บรรยายกับพุทธศาสนิกชนชาวไทย และนานาชาติที่จาริกแสวงบุญในสังเวชนียสถานทั้ง ๔ ตำบลเพื่อถ่ายทอดเนื้อหาเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาให้เป็นไปในแนวทางเดียวกัน ส่วนกระบวนการวิเคราะห์ข้อมูลจากที่มาของความรู้จากหลักฐานเอกสาร พยานบุคคล พยานวัตถุและพยานเอกสารดิจิทัลนั้น ผลของการวิเคราะห์จะได้คำตอบที่การผ่านการตัดสินที่สมเหตุสมผลและมีน้ำหนักของความจริงอันเป็นที่สุด ไม่สงสัยในข้อเท็จจริงอีกต่อไป และเป็นประโยชน์ต่อนิสิตระดับปริญญาเอกสาขาพระพุทธศาสนาและปรัชญาเพื่อใช้เป็นแนวทางในการเขียนวิจัยในงานวิทยานิพนธ์ระดับปริญญาเอก เพื่อวิเคราะห์ข้อมูลหาเหตุผลของคำตอบในประเด็นที่สงสัย ลึกซึ้งและชัดเจนยิ่งขึ้นอีกด้วย.