ครูของพระโพธิสัตว์สิทธัตถะในพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬา ฯ

The teacher of Bodhisattva Siddhartha in the Mahachula edition of the Tripitaka.

คำสำคัญ ครู  พระโพธิสัตว์ พระไตรปิฎก

๑.บทนำ ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา

               โดยทั่วไป  พระพุทธศาสนาและปรัชญาพุทธภูมิเป็นความรู้ของมนุษย์ทั้ง ๒ วิชาเน้นการศึกษา  และการปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘   เพื่อให้มนุษย์ที่จะเข้าใจถึงความจริงที่สมมติขึ้นและความจริงขั้นปรมัตถ์        ทั้งนี้เนื่องจากพระโพธิสัตว์สิทธัตถะทรงมีครูบาอาจารย์หลายท่านที่สอนศิลปศาสตร์แก่พระองค์ เช่น ครูวิศวามิตร อาฬารดาบสและอุทกดาบส     เป็นต้น   ก่อนที่พระโพธิสัตว์จะตรัสรู้กฎธรรมชาติของชีวิตมนุษย์ พระองค์ทรงศึกษาทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติล้วนมีความสำคัญอย่างยิ่งยวด ต่อการสะท้อนพัฒนาการทางปัญญาและจิตวิญญาณของพระองค์    การศึกษาเรื่องราวของครูบาอาจารย์ของพระโพธิสัตว์สิทธัตถะ จึงไม่เพียงแต่การเป็นการรวบรวมรายพระนามพระอาจารย์ในพระไตรปิฎกของพระโพธิสัตว์สิทธัตถะเท่านั้น แต่ยังเป็นการสำรวจความหมายเบื้องหลังของพระอาจารย์เหล่านั้น ซึ่งชี้หนทางของการปฏิบัติธรรมไปสู่การตรัสรู้และแนวคิดสำคัญในพระพุทธศาสาอีกด้วย 

๒.ความเป็นมาของครูของพระโพธิสัตว์    

          โดยทั่วไปแล้ว เมื่อพระโพธิสัตว์เป็นมนุษย์ที่เกิดมาพร้อมกับอายตนะภายใน ซึ่งมีความสามารถจำกัดในการรับรู้สิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิตได้  และมีคติต่อผู้อื่นเนื่องมาจากความไม่รู้ มีความกลัว  ความเกลียดชังและความรักของตนเอง  ทำให้ชีวิตมนุษย์เต็มไปด้วยมืดมน   ดังนั้น พวกเขาจึงขาดปัญญาในการเข้าใจความจริงที่สมมติขึ้น และความจริงขั้นปรมัติ  จึงไม่สามารถใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงเหล่านี้ได้อย่างสมเหตุสมผล  เป็นต้น   ตามคำสอนของพระพุทธเจ้านั้น  เมื่อพราหมณ์บางคนในโลกซึ่งเป็นนักปรัชญาและนักตรรกวิทยา ได้ยินเรื่องราวที่เกิดขึ้นในชีวิตเกี่ยวกับมนุษย์  โลก จักรวาล ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ และการพิสูจน์การมีอยู่ของเทพเจ้า   พวกเขามักจะแสดงความคิดเห็นของตนเองโดยอาศัยเหตุผลและคาดคะเนความจริงเป็นอย่างนี้  แต่ในการอธิบายความจริงในเรื่องเหล่านี้  นักตรรกวิทยาและนักปรัชญาบางครั้งก็ใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงได้อย่างถูกต้อง      บางครั้งก็ใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงอย่างผิด  ๆ  บางครั้งใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงในลักษณะนี้  หรืออธิบายความจริงในลักษณะนั้น  เมื่อความคิดเห็นของนักตรรกวิทยา และนักปรัชญาคลุมเครือและไม่ชัดเจนเกี่ยวกับความจริงของมนุษย์  โลก จักรวาล    และหลักฐานการมีอยู่ของเทพเจ้านั้น       เมื่อวิญญูชนได้ยินความคิดเห็นของนักตรรกะและนักปรัชญาเกี่ยวกับคำตอบของเรื่องนั้น   เขาจะไม่ยอมรับความคิดเห็นเรื่องนั้นว่าเป็นความจริง   

              เมื่อมนุษย์เป็นสัตว์ที่มีเหตุผล  และมนุษย์มีการรับรู้อย่างจำกัดและมีอคต่อผู้อื่นเนื่องจากความไม่รู้ของตนเอง เราจึงไม่ทราบว่าเหตุผลของใครถูกต้องหรือไม่ถูกต้อง เพื่อแก้ไขปัญหาความไม่น่าเชื่อของความคิดเห็นของนักปรัชญา นักตรรกวิทยาเหล่านั้น  พระพุทธเจ้าทรงสอนว่า เมื่อเราได้ยินความคิดเห็นที่สืบทอดกันมาตั้งแต่ก่อนสมัยพุทธกาลจนถึงปัจจุบัน    เราไม่ควรเชื่อทันทีว่าเป็นความจริง เราควรตั้งข้อสงสัยไว้จนกว่าจะได้ตรวจสอบข้อเท็จจริง และรวบรวมหลักฐาน  เมื่อเรามีหลักฐานเพียงพอแล้ว    เราสามารถใช้หลักฐานเหล่านั้น มาใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์ โดยอนุมานความรู้เพื่อพิสูจน์ความจริงโดยใช้เหตุผล ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญา ใช้ในการอธิบายความจริงในเรื่องนั้น  เป็นต้น

          ชีวิตเรามีมากพอแล้วกับสิ่งเหล่านี้    อย่างไรก็ตาม มนุษย์เป็นสัตว์สังคม จึงชอบแสวงหาความรู้ผ่านการแลกเปลี่ยนความรู้ เพื่อประโยชน์ในการกำหนดนโยบายทางการเมือง    แต่เนื่องจากขาดการศึกษา  เราจึงมักกระทำการอย่างไม่รอบคอบ เราไม่ได้แสวงหาแสวงหาความรู้  เพื่อวัตถุประสงค์ในทางปฏิบัติ มักพึ่งพาอารมณ์และความพึงพอใจเป็นหลัก โดยไม่สนใจความรู้สึกของผู้อื่น         ดังนั้นเราจึงไม่สามารถแยกแยะความจริงกับความเท็จได้ ส่งผลให้ผู้คนทั่วโลกถูกสังคมหลอกลวงเป็นประจำ เกิดการสูญเสียชีวิตและทรัพย์สินมูลค่าหลายแสนล้านบาทต่อปี มนุษย์จะต้องแสวงหาที่พึ่งอันประเสริฐด้วยความหวัง  จนกระทั่งพัฒนาสติและปัญญาในการแสวงความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านอายตนะภายในมาใช้เป็นแนวทางในการแยกแยะความจริงและแก้ไขปัญหาชีวิต 

           เมื่อครูคือ มนุษย์ที่มีอายตนะภายในจำกัดความสามารถในการรับรู้โดยธรรมชาติและมีความคิดที่ลำเอียงไปทางด้านใดด้านหนึ่ง ชีวิตของพวกเขาก็จะเต็มไปด้วยความมืดมน พวกเขาขาดปัญญาที่จะเข้าใจความจริงที่สมมติขึ้นและความจริงขั้นปรมัตถ์ของชีวิตได้      เมื่อชีวิตมนุษย์มืดมนและมีเหตุการณ์ต่าง ๆ เกิดขึ้นในชีวิต  เพราะขาดความมั่นใจในความสามารถที่จะศึกษาหาความรู้เหมือนผู้อื่น     พวกเขาจึงขาดความเพียรพยายาม ที่จะปฏิบัติหน้าที่ของตนเองให้สำเร็จลุล่วง ประเทศต่าง ๆ  ทั่วโลกจึงได้จัดตั้งสถาบันการศึกษา โรงเรียน   และมหาวิทยาลัยขึ้นมา เพื่อพัฒนาศักยภาพชีวิตของผู้คน    เพื่อปลูกฝังความเชื่อมั่นในตนเองและมีความขยันหมั่นเพียรในการศึกษาและการดำเนินชีวิต การมีสติในการจดจำสิ่งต่าง ๆ เพื่อแสวงหาความรู้ในสาขาวิชาต่าง ๆ  การมีสมาธิจดจ่อในการเรียนและความสามารถปฏิบัติหน้าที่ให้สำเร็จลุล่วง   เพื่อช่วยเหลือผู้ที่ขาดแคลน   จำเป็นต้องมีแบบอย่างที่ดีในการเรียนรู้  และปฏิบัติตาม  ปลูกฝังศรัทธาในชีวิต     และเพียรพยายามในการแสวงหาความรู้เพื่อนำไปใช้ในชีวิตประจำวัน   

๓.ความสำคัญของครูของพระโพธิสัตว์สิทธัตถะ 

              ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ ได้นิยามคำว่า "ครู" คือผู้ที่สอนนักเรียน,  ผู้ที่ถ่ายทอดความรู้ให้แก่นักเรียน กล่าวอีกนัยหนึ่ง  ชีวิตมนุษย์เกิดจากปัจจัยทางร่างกายและจิตใจ ซึ่งรวมตัวอยู่ในครรภ์มารดาเป็นเวลา ๙ เดือน ก่อนที่จะเกิดเป็นมนุษย์ใหม่ พวกเขามีสิทธิ และหน้าที่ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์แห่งราชอาณาจักรไทย          พวกเขามีความสงบสุขในชีวิต โดยอาศัยศีลธรรมและกฎหมาย เนื่องจากร่างกายและจิตใจพึ่งพาอาศัยกัน จิตใจของมนุษย์ใช้อายตนะภายในในการรับรู้เหตุการณ์ต่าง ๆ ทั้งด้านดีและด้านร้ายในชีวิตอยู่ตลอดเวลา   เราต้องเรียนรู้สิ่งเหล่านี้   เพื่อป้องกันการตัดสินใจผิดพลาดซ้ำแล้วซ้ำเล่า แม้ว่าบาดแผลทางอารมณ์จะเกิดจากความเจ็บปวดซ้ำแล้วซ้ำเล่าจากความประมาท แต่บ่อยครั้งที่คนเราไม่อยากเรียนรู้เพราะความไม่รู้  ความท้อแท้หรือความอ่อนแอ  พวกเขาจึงไม่กล้าเผชิญหน้ากับความจริงของชีวิต ดังนั้น พวกเขาจึงมีชีวิตมืดมน ตกเป็นทาสของกิเลสหรืออคติของตนเอง พวกเขามักหวาดกลัวสิ่งที่มองไม่เห็น เพราะคาดหวังว่าอนาคตจะนำพาพวกเขามา      ความเกลียดชังที่หยั่งรากลึกในจิตใจ  อันเนื่องมาจากความผิดพลาดในอดีต และฝังรากลึกอยู่ในจิตใจของตนเอง และความรักที่มองไม่เห็นความผิดพลาด มักปล่อยให้สิ่งต่าง ๆ ผ่านไป   

             ในยุครุ่งเรืองของศาสนาพราหมณ์   เจ้าชายสิทธัตถะทรงได้สำเร็จการศึกษาหลักสูตรศิลปศาสตร์ ๑๘ สาขา จากสถาบันการศึกษาครูวิศวามิตร เพื่อเตรียมความพร้อมสำหรับบทบาท ผู้ปกครองประเทศสักกะตามวรรณะกษัตริย์ที่พระองค์ประสูติ     อย่างไรก็ตาม เมื่อทรงเห็นปัญหาจัณฑาลถูกสังคมลงโทษอย่างรุนแรงจากการฝ่าฝืนคำสอนในศาสนาพราหมณ์และกฎหมายวรรณะและจารีตประเพณี พวกเขาจึงถูกตัดสินว่ามีความผิด และถููกพระพรหมลงโทษผ่านผู้คนในสังคมตลอดชีวิต เจ้าชายสิทธัตถะทรงมีเมตตาต่อมนุษย์    หลังจากพระองค์ทรงตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐาน เมื่อทรงมีหลักฐานเพียงพอแล้ว พระองค์จึงทรงใช้พยานหลักฐานเป็นข้อมูลในการวิเคราะห์พยานหลักฐานโดยอนุมานความรู้ เพื่อพิสูจน์ความจริงพระองค์ทรงใช้เหตุผล  เพื่ออธิบายความจริงและทรงวินิจฉัยว่าไม่มีเทพเจ้าดังนั้น  พระพรหมจึงไม่ใช่ทรงสร้างมนุษย์ และสร้างวรรณะมนุษย์ตามที่พราหมณ์สั่งสอน ข้อเท็จจริงจากการคำให้การของพราหมณ์ปุโรหิตเกี่ยวกับการมีอยู่เทพเจ้าก็เป็นที่น่าสงสัยเช่นกัน เนื่องจากพวกเขาไม่สามารถตอบคำถามเกี่ยวกับประวัติของพระพรหมและพระอิศวรได้ เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงพิจารณาข้อเท็จจริงจากคำให้การของนักบวชพราหมณ์ปุโรหิต ผู้รับผิดชอบในพิธีบูชายัญประจำ  เมื่อนักบวชพราหมณ์ไม่สามารถตอบคำถามในเรื่องนี้ได้ เจ้าชายสิทธ้ตถะทรงเห็นว่าเทพเจ้าไม่อยู่จริงตามคำสอนของพราหมณ์ 

              ด้วยเหตุนี้ พระองค์จึงทรงตัดสินพระทัยที่จะปฏิรูปสังคม แต่ก็ไม่ประสบผลสำเร็จ เพราะการยกเลิกกฎหมายวรรณะจารีตประเพณีนั้น ละเมิดรัฐธรรมนูญ   ขนบธรรมเนียม และประเพณีของประเทศ ยิ่งไปกว่านั้น   หากพระองค์ทรงประกอบพิธีบูชายัญด้วยพระองค์เองเพื่อพิสูจน์การมีอยู่ของเทพเจ้า ย่อมเป็นการละเมิดข้อห้ามของคำสอนของศาสนาพราหมณ์และกฎหมายวรรณะ    ซึ่งห้ามมิให้ผู้มิใช่พราหมณ์ประกอบพิธีบูชายัญ  จะถูกพระพรหมลงโทษ และพระองค์จะต้องสูญเสียสิทธิและหน้าที่ตามกฎหมายวรรณะจารีตประเพณี กลายเป็นจัณฑาล ดังนั้น พระองค์จึงทรงตัดสินพระทัยเสด็จออกผนวชเป็นพระโพธิสัตว์เพื่อแสวงหาสัจธรรมแห่งชีวิต นั่นคือพระพรหมได้สร้างมนุษย์ตามคำสอนของพราหมณ์อารยัน   หากเป็นจริง พระองค์ก็จะทรงประกอบพิธีบูชายัญเพื่อขอพรจากพระพรหม เพื่อยกเลิกกฎหมายวรรณะจารีตประเพณี อย่างไรก็ตาม  ตามคำสอนของพระพุทธเจ้า   เมื่อได้ยินเรื่องราวใดเรื่องราวหนึ่งแล้ว  เราไม่ควรเชื่อทันที เราควรตั้งข้อสงสัยไว้ก่อน  จนกว่าจะได้ตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมพยานหลักฐานมาพิสูจน์ความจริงในเรื่องนี้  เป็นต้น 

           ดังนั้น เมื่อผู้เขียนได้ทราบความจริงเกี่ยวกับ "ครูของพระโพธิสัตว์สิทธัตถะ"       เราก็ยอมรับความจริงโดยปริยายเป็นความจริง แต่เมื่อแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับความจริงของครูของพระโพธิสัตว์สิทธัตถะของตนเองและคาดคะเนความจริงจากสิ่งที่ได้ยินมานั้น โดยใช้เหตุผลซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญา     เพื่ออธิบายความจริงของเรื่องนั้น  หากผู้เขียนแสดงทัศนะเกี่ยวกับเรื่องนี้ของตนเองโดยใช้เหตุผลและคาดคะเนความจริงจากสิ่งที่ได้ยินมานั้น การใช้เหตุผลของผู้เขียนบางครั้งอาจใช้เหตุผลอย่างถูกต้อง หรือไม่ถูกต้องก็ได้  บางครั้งอาจใช้เหตุผลในลักษณะนี้หรือในลักษณะนั้นก็ได้ เมื่อวิญญูชนได้ยินความคิดเห็นในการอธิบายความจริงอย่างคลุมเครือ และไม่ชัดเจนแล้ว วิญญูชนย่อมขาดความน่าเชื่อถือความเห็นดังกล่าวว่าเป็นความจริง   

            ตามคำสอนของพระพุทธเจ้านั้น  เมื่อเราได้ยินเห็น เกี่ยวกับความจริงของครูของพระโพธิสัตว์สิทธัตถะ ในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย" เราไม่ควรเชื่อทันที เราควรสงสัยข้อเท็จจริงในเรื่องนี้เสียก่อน       อย่างไรก็ตามผู้เขียนก็ชอบแสวงหาความรู้ในเรืองนี้ต่อไปจึงตัดสินใจสืบหาข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐาน  ได้แก่ พระไตรปิฎกมหาจุฬา ฯ  อรรถกถา  ฎีกา  อนุฎกา  บทความทางวิชาการอื่น ๆ  หลักฐานวัตถุที่สร้างเป็นอนุสรณ์สถานในรัชสมัยของพระเจ้าอโศกมหาราช   พยานเอกสารดิจิทัลได้แก่ แผนที่โลกกูเกิล  เป็นต้น  เมื่อพยานหลักฐานเพียงแล้ว    ผู้เขียนจะนำไปใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์ โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่างๆ เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงในเรื่องนี้             วิธีพิจารณาความจริงของพระพุทธศาสนานี้ จะเป็นประโยชน์ต่อนักศึกษาปริญญาเอกด้านพระพุทธศาสนาและปรัชญา เพื่อใช้เป็นแนวทางในการสืบค้นข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานต่าง ๆ  เพื่อพิสูจน์ที่มาของความรู้  องค์ประกอบความรู้ และความสมเหตุสมผลของความรู้ของมนุษย์  เพื่อไปทำวิทยานิพนธ์ ต่อไป