๓.พยานบุคคลยืนยันการมีอยู่ของพระพุทธเจ้า

 3. Witnesses Confirm the Existence of Buddha

บทนำ         พยานบุคคลคือใคร  

              โดยทั่วไป มนุษย์ทุกคนมีอายตนะภายในร่างกาย ที่สามารถรับรู้เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในชีวิตได้ เมื่อรับรู้แล้ว พวกเขาก็จะเก็บเรื่องราวเหล่านั้นไว้ เป็นอารมณ์ที่สั่งสมอยู่ในจิตใจ อย่างไรก็ตามธรรมชาติของมนุษย์ ไม่ได้เพียงรับรู้และเก็บอารมณ์เท่านั้น   แต่มนุษย์ยังมีธรรมชาติของการเป็นนักคิดอีกด้วย เช่น การมีอยู่ของพระพุทธเจ้าซึ่งเป็นศาสดาแห่งพระพุทธศาสนา เกิดขึ้นเมื่อกว่า ๒,๕๐๐  ปีก่อน  ชาวพุทธทั่วโลกได้รับรู้เกี่ยวกับการมีอยู่ของพระพุทธเจ้า จากพระธรรมเทศนาของพระภิกษุเถรวาทและมหายาน หรือศึกษาพระพุทธศาสนาในโรงเรียนหรือมหาวิทยาลัยทั่วราชอาณาจักรไทยและทั่วโลก เมื่อผู้คนได้รับรู้ความเห็นเกี่ยวกับพระพุทธเจ้าแล้ว พวกเขาจะเก็บเรื่องราวเหล่านี้ไว้เป็นหลักฐานทางอารมณ์ที่สั่งสมอยู่ในจิตใจ และนำมาใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้    โดยใช้เหตุผล ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงของการมีอยู่ของพระพุทธเจ้า 

        อย่างไรก็ตามคำตอบที่ได้จากการวิเคราะห์นั้น ก็ยังไม่ชัดเจนว่าพระพุทธเจ้ามีจริงหรือไม่  เพราะหลักฐานที่มีอยู่ไม่เพียงพอ การฟังคำให้การของพยานเพียงคนเดียว ไม่น่าเชื่อถือว่าเป็นความจริงได้ เพราะพยานมักลำเอียงเข้าข้างผู้อื่น เนื่องจากความไม่รู้  ความเกลียดชัง ความกลัว และความรักส่วนตัว  นอกจากนี้ พยานเหล่านี้ ยังมีอายตนะภายในร่างกายที่จำกัดในการรับรู้สิ่งต่างๆ   ทำให้ชีวิตของพวกเขามืดมน จึงไม่สามารถคิด   โดยใช้เหตุผลซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงของเรื่องใดเรื่องหนึ่งได้อย่างสมเหตุสมผล  เมื่อนักตรรกะ  นักปรัชญา แสดงความคิดเห็นเรื่องใดเรื่องหนึ่งตามหลักการใช้เหตุผลหรือคาดคะเนความจริง  นักปรัชญาเหล่านั้นมักจะใช้เหตุผลผิดบ้าง   ถูกบ้าง เป็นอย่างนั้นบ้าง  เป็นอย่างนี้บ้าง   เช่น  การได้ยินความคิดเห็นเกี่ยวกับการฆาตรกรรมซึ่งเป็นเหตุการณ์ทางสังคมที่เกิดขึ้นแต่เราไม่รู้เจตนาของผู้ก่อเหตุ เนื่องจากจิตใจของมนุษย์มีข้อจำกัดในการรับรู้ผ่านอายตนะภายในร่างกาย หรือ เมื่อได้ยินเรื่องราวถึงสาเหตุที่เจ้าชายสิทธัตถะทรงผนวชเพราะนิมิต ๔  แต่ไม่มีรายละเอียดในเรื่องนี้ชัดเจน  นักปรัชญาแสดงความคิดเห็นเรื่องนี้ตามหลักการใช้เหตุผลหรือคาดคะเนความจริง  นักปรัชญาเหล่านั้นมักจะใช้เหตุผลผิดบ้าง   ถูกบ้าง เป็นอย่างนั้นบ้าง  เป็นอย่างนี้บ้าง    เนื่องจากนักปรัชญาเป็นมนุษย์ที่มีข้อจำกัดในการรับรู้ผ่านอายตนะภายในร่างกายในการรับรู้ข้อเท็จจริงของสิ่งต่าง ๆ   เป็นต้น    

           เมื่อพระพุทธเจ้าทรงได้ยินข้อเท็จจริงว่าพราหมณ์บางคนเป็นนักตรรกะ นักปรัชญา มักจะแสดงความคิดเห็นความจริงของชีวิตมนุษย์ตามปฏิภาณของตนเองตามหลักเหตุผล และการคาดคะเนความจริงเรื่อง อัตตา โลกเที่ยง   เป็นต้น  นักปรัชญา นักตรรกะ มักจะใช้เหตุผลถูกบ้างผิดบ้าง เป็นอย่างนั้น เป็นอย่างนี้   เพื่อแก้ปัญหาที่เกิดจากมิจฉาทิฐิ พระพุทธเจ้าทรงศึกษาค้นคว้าความจริงของชีวิตมนุษย์และตรัสรู้กฎธรรมชาติของชีวิตสัตว์ทั้งหลาย ที่ดำรงชีวิตตามกรรมของตน แม้มนุษย์จะมีข้อจำกัดในเรื่องนี้ แต่ถ้าพวกเขารู้จักพัฒนาศักยภาพชีวิตของตนด้วยการปฏิบัติธรรมตามมรรคมีองค์ ๘ และจะสามารถทำลายข้อจำกัดของอายตนะภายในร่างกาย เพื่อรับรู้ความจริงขั้นปรมัตถ์ได้เช่นกัน   เมื่อความจริงของชีวิตมนุษย์ทุกคนล้วนมีข้อจำกัดในการรับรู้และมีอคติต่อผู้อื่น สิ่งเหล่านี้ทำให้ผู้คนตกอยู่ในความมืดมนของชีวิต ไม่สามารถแยกแยะได้ว่าอะไรคือความจริงที่สมมติขึ้นหรืออะไรคือความจริงขั้นปรมัตถ์ เมื่อได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องใดเรื่องหนึ่งจากพยานเพียงคนเดียว ตามคำสอนของพระพุทธเจ้า แล้ว เราไม่ควรเชื่อความจริงทันที เราควรสงสัยเสียก่อนจนกว่าจะได้พิสูจน์ข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐาน มาวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงของคำตอบในเรื่องนั้น  

 

          เมื่อพยานบุคคลมีความสามารถในการรับรู้เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในชีวิตมนุษย์ได้จำกัดและมีอคติต่อกัน ดังนั้น  มนุษย์จึงไม่สามารถเป็นประจักษ์พยานเพื่อยืนยันข้อเท็จจริงทุกเรื่องได้   หากต้องการยืนยันข้อเท็จจริงในเรื่องใดเรื่องหนึ่งนั้น  พวกเขาต้องหาพยานเพื่อยืนยันความจริงในเรื่องนั้นอย่างสมเหตุผล  บริสุทธิ ยุติธรรมในเรื่องที่น่าสงสัยนั้น  

          ปัญหาที่ต้องคำนึงคือว่า "พยานบุคคลคือใคร"  ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน  พ.ศ. ๒๕๕๔ คำว่า "พยานบุคคล" หมายความว่า "บุคคลที่รู้ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับคดีไม่ว่าจะรู้โดยวิธีใดก็ตาม ซึ่งอาจจะเป็นประจักษ์พยาน หรือพยานบอกเล่าก็ได้  ส่วนคำว่า "คดี" หมายถึงเรื่อง มักใช้ประกอบศัพท์เช่น โบราณคดี   คดีโลก คดีธรรม วรรณคดีและสารคดี เป็นต้น  เมื่อเราศึกษาคำนิยามดังกล่าวแล้ว  องค์ประกอบความรู้ของพยานบุคคลยังไม่ชัดเจน จำเป็นต้องตีความองค์ประกอบความรู้ขึ้นใหม่เพื่อกำหนดขอบเขตความรู้ในเรื่องนี้ เพื่อให้การวิเคราะห์ข้อเท็จจริงได้ความจริงในเรื่องพยานบุคคลใหม่ให้ชัดเจนยิ่งขึ้น คือ พยานบุคคล คือ บุคคลที่ข้อเท็จจริงที่รู้ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับคดีไม่ว่าจะรู้โดยวิธีใดก็ตาม ซึ่งอาจจะเป็นประจักษ์พยานหรือพยานบอกเล่า เป็นต้น  ซึ่งเราสามารถแยกองค์ประกอบความรู้เกี่ยวกับพยานบุคคลได้ดังนี้ 

           ๑.บุคคล 

           ๒. การรับรู้ 

           ๓. ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับคดี 

           ๔. บุคคลนั้นอาจเป็นประจักษ์พยานหรือพยานบอกเล่าก็ได้  

เราสามารถอธิบายเรื่องพยานบุคคลในพระพุทธศาสนาได้ดังนี้ 

        ๑.บุคคล   ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานปี พ.ศ. ๒๕๕๔ ได้ให้คำจำกัดความของคำว่า "บุุคคลคือคน"  หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งว่า"คนคือมนุษย์" ตามคำสอนของพระพุทธเจ้าทรงแสดงเรื่อง "มนุษย์"ในรปแบบของ "ขันธ์ห้า" หรือขันธ์ทั้งห้า โดยแบ่งองค์ประกอบชีวิตมนุษย์เป็น ๔ ส่วนคือ รูป เวทนา สัญญา  สังขารและวิญญาณ เป็นต้น คำว่า "รูป"แปลว่า สิ่งที่เห็นด้วยตา ซึงเป็นองค์ประกอบหนึ่งในขันธ์ ๕   เป็นต้น  คำว่า "เวทนา" หมายถึงความรู้สึก ความรู้สึกเป็นสุขหรือเป็นทุกข์  คำว่า"สัญญา" หมายถึงความจำของจิตมนุษย์   กล่าวคือ เมื่อจิตใจของมนุษย์ใช้อายตนะภายในร่างกายรับรู้เหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตของตนเอง  จิตใจของมนุษย์ก็ทำหน้าที่เก็บหลักฐานทางอารมณ์และสั่งสมไว้ในจิตใจด้วย สามารถนึกถึงความทรงจำของเหตุการณ์เหล่านั้น     มาใช้เป็นหลักเพื่อใช้วิเคราะห์โดยอนุมานความรู้

เพื่อหาเหตุผล มาอธิบายความจริงในเรื่องนั้น   คำว่า "สังขาร" ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิต พ.ศ. ๒๕๕๔ ได้ให้เราเข้าใจความหมายได้ว่า สังขารคือความคิด  เป็นขันธ์ ๑ ในขันธ์ ๕ เป็นต้น 

          กล่าวคือ เมื่อจิตใจของมนุษย์มีหลักฐานทางอารมณ์อยู่ในจิตใจ  จิตของมนุษย์ก็มีธรรมชาติ ที่จะคิดโดยวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานทางอารมณ์นั้น เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงของคำตอบในเรื่องนั้น คำว่า "วิญญาณ"  ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิต พ.ศ. ๒๕๕๔ เราสามารถเข้าใจความหมายได้ว่า  วิญญาณคือสิ่งที่เชื่อกันว่ามีอยู่ในร่างกายเมื่อยังมีชีวิตอยู่ เมื่อตายลง  ก็จะออกจากร่างกายและล่องลอยไปหาที่เกิดใหม่   ความหมายอีกอย่างหนึ่งคือการรับรู้ เช่น จักษุวิญญาณคือ การรับรู้ทางตา  เป็นต้น 

       ในปัจจุบันโลกกำลังพัฒนาอย่างรวดเร็วด้วยองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์  การจะนำความรู้ในพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้ให้เป็นประโยชน์กับวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ได้  เราจึงลดองค์ประกอบของชีวิตลงเหลือเพียง ๒ ขันธ์คือกายและจิตเท่านั้น ทั้งนี้เพื่อให้ผู้ศึกษาสามารถใช้เหตุผลอธิบายความจริงได้ง่ายขึ้นและไปในทิศทางเดียวกันหรือช่วยให้เรามีความรู้ความเข้าใจถึงความสอดคล้องระหว่างพระพุทธศาสนาและวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ได้อย่างถูกต้อง สามารถอธิบายเนื้อหาในนั้นได้ ดังนั้น มนุษย์จึงเป็นบุคคลจึงมีความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสของตนเองและสั่งสมอยู่ในจิตใจ เพื่อยืนยันความจริงในเรื่องต่าง ๆ   ที่เกิดขึ้นในชีวิตของตนเองและใช้เหตุผลอธิบายความจริงของคำตอบในเรื่องนั้นอย่างสมเหตุสมผล  เป็นต้น  

         ๒. รับรู้  คำว่า "รับรู้" ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิต พ.ศ. ๒๕๕๔ เราสามารถเข้าใจความหมายได้ว่า ยืนยันว่ารู้, รับรู้ว่ารู้   กล่าวคือชีวิตเกิดจากปัจจัยทางร่างกายและจิต ปัจจัยทั้งสองนี้จะต้องพึ่งพากันและกัน   หากขาดปัจจับทางร่างกายหรือจิตใจ   ชีวิตของมนุษย์ก็จะสิ้นสุดลง เป็นต้น    โดยทั่วไป  จิตใจใช้อายตนะภายในร่างกาย เพื่อรับรู้เหตุการณ์ต่างๆที่เกิดขึ้นในชีวิต เช่น  รับรู้ถึงการมีอยู่ของพระพุทธเจ้าจากพระธรรมเทศนาของพระภิกษุเถรวาทใกล้บ้าน หรือได้รับรู้จากการเรียนรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนา จากโรงเรียนที่ตนเองศึกษาอยู่หรือศึกษาถึงการมีอยู่ของพระพุทธเจ้าในภาควิชาปรัชญาและศาสนา สาขาวิชาภาษาบาลีและการศึกษาพระพุทธศาสนา  คณะศิลปศาสตร์ของมหาวิทยาลัยบานารัสฮินดู  หรือการรับรู้ถึงการมีอยู่ของเมืองโบราณกบิลพัสดุ์  ตั้งอยู่ที่ อำเภอกบิลพัสดุ์  จังหวัดลุมพินี ในสหพันธ์สาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาล ที่เดินทางไปแสวงบุญที่สถานที่ประสูติของพระพุทธเจ้า  เป็นต้น   

        ๓.ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับคดี  มีประเด็นที่ต้องศึกษาว่า ข้อเท็จจริงคืออะไร ? คำว่า "ข้อเท็จจริง" ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณทิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔  ได้ให้คำจำกัดความของ "ข้อเท็จจริง" คือ ๑.ข้อความหรือเห็นเหตุการณ์ที่เป็นมาหรือเป็นอยู่ตามจริง  ๒.(กฎ) เรื่องราวหรือประเด็นเกี่ยวกับเหตุการณ์   พฤติกรรมของมนุษย์หรือสิ่งใด ๆ ที่เกิดขึ้น ที่มีอยู่หรือที่เป็นไปและคำว่า คดี ได้ให้คำจำกัดความของ "คดี" คือ (๑) เรื่องมักใช้ประกอบคำศัพท์ เช่นโบราณคดี  คดีโลก คดีธรรม วรรณคดีและสารคดี  (๒)  เรื่องหรือ ความที่ฟ้องร้องหรือกล่าวหากันในทางกฎหมาย ซึ่งต้องดำเนินการตามกระบวนวิธีพิจารณาความจริง ตามที่กฎหมายกำหนด เป็นต้น คำว่า "คดีธรรม"ตามพจนานุกรมภาษาอีสานหมายถึงเรื่องเกี่ยวกับธรรมะ ,   เป็นต้น   

            กล่าวคือ โดยทั่วไป จิตของมนุษย์ใช้อายตนะภายในร่างกายรับรู้ข่าวสาร      หรือเห็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นแล้ว หรือกำลังเกิดขึ้น เช่น เมื่อผู้เขียนได้ศึกษาพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาลงกรณแล้ว ก็ได้ฟังข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่าพระธรรมวินัยของพระพุทธเจ้า เป็นความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัส ที่สั่งสมไว้ในจิตของพระอานนท์ ซึ่งเป็นพระอรหันต์ในประวัติศาสตร์ของพระพุทธศาสนา พระอานนท์เกิดในวัน เดือน ปี เดียวกันกับพระพุทธเจ้าที่เรียกว่า "สหชาติ"  และเป็นผู้อุปัฏฐากของพระพุทธเจ้ามาหลายปี พระอานนท์ได้เห็นเหตุการณ์ที่พระพุทธเจ้าทรงศึกษาหาความรู้ในการปฏิบัติธรรม การงานเผยแผ่พระพุทธศาสนา ด้วยการแสดงพระธรรมเทศนาของพระพุทธเจ้าต่อชาวอนุทวีป ตามความเป็นจริงหรือพฤติกรรมต่าง ๆ ที่ชาวอนุทวีปแสดงออกต่อพระองค์ในหลายด้านเหตุการณ์ของความเชื่อในเทพเจ้าของผู้คนในยุคนั้นได้แสดงตามความเป็นจริงหรือคำสอนและปฏิบัติตามอริยมรรคมีองค์ ๘      ตามที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอนไว้ พระสาวกพากันบรรลุธรรมเป็นอันมาก เมื่อขาดการศึกษาพระพุทธศาสนาก็ไม่มีปัญญาพัฒนาศักยภาพของตนให้สูงขึ้น จึงไม่รู้ความจริงขั้นปรมัตถ์และไม่รู้จักวัฏจักรแห่งความตายและการเกิดใหม่ในสังสารวัฏ    

           แม้ในโลกสมัยใหม่  มนุษย์จะมีปัจจัย ๔ ที่พอเพียงต่อการดำรงชีวิตอยู่ก็ตาม แต่มนุษย์ก็มัวเมากับการแสวงหาความสุข   เพื่อให้วันคืนผ่านไปโดยไม่เกิดประโยชน์ใด ๆ  ต่อชีวิต แม้จะยอมสละสุขภาพกายและใจของตนเองก็ตาม ชีวิตมีวิญญาณอาศัยอยู่ในร่างกาย เมื่อตายลงวิญญาณจะออกจากร่างกายไปเกิดในภพอื่น    เมื่อชีวิตเกิดจากปัจจัยทางร่างกายและจิตใจที่รวมกันเกิดในครรภ์มารดา ตั้งครรภ์นาน ๙ เดือนและให้กำเนิดบุตรเติบโตเป็นมนุษย์ใหม่ ตลอดชีวิตของมนุษย์มีเหตุการณ์ต่าง ๆ  เกิดขึ้นในชีวิตและไม่อาจหลีกเลี่ยงได้   เมื่อมนุษย์รับรู้เหตุการณ์เหล่านี้แล้ว     ก็จะสั่งสมเหตุการณ์เหล่านี้เป็นข้อมูลทางอารมณ์ในจิตใจ      จากนั้นจิตใจจะวิเคราะห์โดยการอนุมานความรู้จากข้อมูลทางอารมณ์นั้น เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความเป็นจริงในเรื่องนั้น เป็นต้น แต่่ในเรื่่องราวต่าง ๆ  ที่เกิดขึ้นในชีวิต มนุษย์ไม่สามารถแยกแยะได้ว่ากรรมไหนดีหรือชั่ว  ใครดีหรือชั่วใครรวยหรือจน  ใครซื่อสัตย์หรือทุจริต  ใครกตัญญูหรือเนรคุณต่อพ่อแม่เพราะมนุษย์เกิดมาพร้อมกับความไม่รู้    มีอายตนะภายในของร่างกายมีข้อจำกัดในการรับรู้ความจริงที่สมมติขึ้น หรือความจริงขั้นปรมัตถ์ นอกจากนี้มนุษยฺมักอคติต่อผู้อื่น ทำให้ความเห็นของตนไม่น่าเชื่อถือ ไม่สามารถยอมรับความเห็นดังกล่าวว่าเป็นความจริงได้ เป็น ต้น 

     เมื่อผู้เขียนได้รับรู้เรื่องพระพุทธศาสนาในสังเวชนียสถานทั้ง ๔ เมืองจากพระธรรมทูตแห่งราชอาณาจักรไทยแล้ว จิตใจของผู้เขียนก็ได้รวบรวมเรื่องราวต่าง ๆ  เกี่ยวกับพระพุทธศาสนาที่เกิดขึ้น และเก็บสั่งสมเป็นหลักฐานทางอารมณ์ไว้ในจิตใจ แล้วนำหลักฐานทางอารมณ์นั้น  มาวิเคราะห์ (คิด) โดยอนุมานความรู้    เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงของคำตอบเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา  ผู้เขียนจะได้นำความรู้ดังกล่าวมาใช้ให้เกิดประโยชน์ในอนาคต 

         เมื่อผู้เขียนมีโอกาสเป็นพระธรรมทูตเพื่อเผยแผ่ในสังเวชนียสถานทั้ง ๔แล้ว ผู้เขียนได้นำความรู้ในเรื่องต่าง ๆ ที่เข้ามาในชีวิตนี้ไปอธิบายให้ผู้แสวงหาบุญฟัง      และสอนให้ปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘  เพื่อให้เกิดบุญสั่งสมอารมณ์ไว้ในจิตใจ  มีสมาธิในการปฏิบัติหน้าที่ให้ประสบผลสำเร็จ    มีปัญญาแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ที่เข้ามาในชีวิตได้ด้วยตนเอง  ตอบสนองต่ออารมณ์ และกิเลสตัณหาที่หลงเหลืออยู่ในใจของมนุษย์  เป็นปัจจัยสำคัญในการสร้างชีวิตมนุษย์ใหม่ทุกวัน พวกเขาก็ดำเนินชีวิตตามเจตนาในการกระทำของตน  แม้แต่ดวงวิญญาณของมนุษย์ทุกคน  ก็ต้องผ่านวัฏจักรแห่งความตายและการเกิดในวัฏสงสาร  มีบทเรียนมากมายจากความพลัดพรากจากสิ่งที่รัก และทุกข์ในจิตใจ  เมื่อมนุษย์เกิดมาก็ลืมคำสัญญาเก่า  ๆ  และมัวเมาในความสุขที่เข้ามาในชีวิตอีกครั้งเพราะพวกเขาไม่รู้   และมีความรู้แจ้งในวัฏจักรแห่งความตายและการเกิดหม่ในวัฏสงสาร  

         นอกจากนี้ มนุษย์มัวเมาแต่อารมณ์ที่ตนชอบ พวกเขาก็มีศักยภาพชีวิตที่มีความเข้มแข็งและอ่อนแอต่างกัน เพราะพวกเขาไม่ได้พัฒนาศักยภาพของตน  ดังนั้น เมื่อธรรมชาติของมนุษย์มีจิตใจที่อาศัยอายตนะภายในของร่างกาย    ก็จะเชื่อมโยงกับข้อเท็จจริงของความรู้  และสั่งสมอารมณ์ของความรู้ต่าง  ๆ ไว้ในจิตใจแล้ว ใช้ข้อมูลทางอารมณ์นั้น มาวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้ เพื่อหาเหตุผล เพื่อพิสูจน์ข้อเท็จจริงของคำตอบในเรื่องนั้นเมื่อได้คำตอบแล้วจึงถ่ายทอดออกมาเป็นตำรา    บทความวิชาการใช้เป็นความรู้ในการบรรยายให้ผู้อื่นฟัง หรือเป็นแนวทางในการค้นหาความรู้ในเรื่องนั้น ๆ     นำปัญหาไปสู่การวิจัยเพื่อความรู้แจ้งในเรื่องนั้น เป็นต้น     แท้จริงแล้วในชีวิตของผู้เขียนได้เดินทางไปแสวงบุญในสังเวชนียสถานทั้ง ๔ แห่งในเมืองต่าง     ๆ  ของสาธารณรัฐอินเดียและสหพันธ์สาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาลเป็นเวลา ๘ วัน  ระยะทางกว่า ๑,๒๐๐ กิโลเมตร    ตลอดระยะเวลาการเดินทางแสวงบุญ ต้องฟังพระธรรมทูตต้องพระธรรมเทศนาบรรยายบนรถแสวงบุญเป็นเวลาหลายชั่วโมงต่อวัน 

   

      เมื่อผู้เขียนจาริกไปถึงพุทธสถานแต่ละแห่งต้องปฏิบัติบูชาเพื่อพัฒนาศักยภาพของตนเองให้มีชีวิตที่เข็มแข็งด้วยการทำสมาธิ ให้จิตใจบริสุทธิปราศจากอคติและไม่มีอารมณ์ขุ่นมัว มีบุคลิกภาพอ่อนโยนเหมาะกับการอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมมีความมั่นคงในอุดมคติของชีวิต และไม่อ่อนไหวต่อการปฏิบัติหน้าที่ของตนต่อผู้อื่นด้วยความบริสุทธิ์ ยุติธรรม สามารถแก้ไขปัญหาของตนเองได้ ด้วยจิตสำนึกถึงความรู้จากประสบการณ์ชีวิตที่สั่งสมอยู่ในจิตใจและใช้ทักษะจากความรู้นั้นมาแก้ไขปัญหาด้วยตนเองได้ การปฏิบัติบูชาถือเป็นการปฏิบัติธรรมตามคำสอนของพระพุทธเจ้า ซึ่งเป็นความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสของพระองค์เอง ในช่วงเวลา ๖ ปีแห่งการบำเพ็ญเพียรภาวนา พระองค์ทรงค้นพบหลักอริยมรรคมีองค์ ๘ พัฒนาศักยภาพชีวิตของพระองค์จนบรรลุถึงความรู้ในระดับอภิญญา ๖  เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้กฎธรรมชาติแห่งชีวิตมนุษย์ พระองค์ทรงเผยแผ่ธรรมะ ๔๕ ปีเพื่อพัฒนาศักยภาพชีวิตของผู้อื่นด้วยการปฏิบัติธรรมตามอริยมรรคมีองค์ ๘ เพื่อบรรลุถึงความรู้ระดับอภิญญา๖ เช่นเดียวกับพระองค์  

            เมื่อความรู้ทางพระพุทธศาสนาเป็นความรู้ของบัณฑิตหรือนักปราชญ์ แม้ว่าจะเป็นการยากที่จะเผยแผ่คำสอนของพระพุทธเจ้าให้เป็นความรู้สั่งสมอยู่ในจิตใจของผู้แสวงบุญทุกคนได้ เพราะผู้แสวงบุญแต่ละคนมีวุฒิการศึกษาทางพระพุทธศาสนาที่แตกต่างกัน บางคนจึงสนใจศึกษาคำสอนของพระพุทธเจ้าและฝึกสมาธิมาตั้งแต่เด็ก ดังนั้น การมีความรู้ความเข้าใจคำสอนของพระพุทธเจ้าได้ไม่ยาก   การพัฒนาศักยภาพชีวิตจากผู้แสวงบุญสู่พระนักเทศน์นั้น เมื่อเราไปแสวงบุญเป็นประจำ ย่อมได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องพุทธประวัติและการปฏิบัติบูชาจากคำเทศน์ของพระภิกษุผู้นำจิตวิญญาณ ย่อมสั่งสมความรู้เหล่านั้นไว้ในจิตใจ เมื่อสงสัยข้อเท็จจริงในเรื่องใด เราก็สามารถศึกษาเพิ่มเติมจากพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬา ฯ   อรรถกถาและตำราในพระพุทธศาสนาได้ตลอดเวา เมื่อผู้เขียนมีโอกาสทำหน้าทีเป็นพระบรรยายความรู้ด้านพระพุทธศาสนา ประวัติศาสตร์ หลักธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีศิลปะแและวัฒนธรรมของชาวอินเดียนั้น 

             ความรู้ที่ผู้เขียนอธิบายไว้ ก็จะไม่สูญหายไปไหนแต่ยังคงสั่งสมเป็นความรู้อยู่ในจิตใจของผู้เขียนตลอดไป ยิ่งออกมาบรรยายความรู้ทางพระพุทธศาสนาอย่างสม่ำเสมอ ก็จะสามารถท่องจำเนื้อหาของพระพุทธศาสนาได้แม่นยำยิ่งขึ้น และมีทักษะในการเล่าเรืองโดยไม่ต้องทบทวนหนังสืออีก บรรเทาความกังวลว่าตนเองอาจทำงานไม่ดีพอ เมื่อเนื้อหาของความรู้นั้นยังสั่งสมอยู่ในจิตของผู้เขียน และยังคงติดตามผู้เขียนกลับคืนสู่ราชอาณาจักรไทยดังนั้น การเป็นพระวิทยากรบรรยายธรรมแก่ผู้แสวงบุญในสังเวชนียสถานทั้ง ๔ เป็นความทรงจำที่งดงามและน่าภาคภูมิใจที่ครั้งหนึ่งในชีวิตของผู้เขียนที่ได้มีโอกาสทำงานเพื่อพระพุทธเจ้าและเป็นที่พึ่งของผู้อื่น เป็นต้น.