บทนำ การศึกษาศิลปศาสตร์ของเจ้าชายสิทธัตถะในพระไตรปิฎก ฯ

Introduction to The Study of Liberal Arts by Prince Siddhartha  in The  Tripitka

คำสำคัญ การศึกษา  เจ้าชายสิทธัตถะ

๑.บทนำ

             บทความนี้จะกล่าวถึงภูมิหลังและความสำคัญของการศึกษาศิลปศาสตร์ของเจ้าชายสิทธัตถะ ก่อนที่พระองค์จะเสด็จออกผนวชเพื่อเป็นพระโพธิสัตว์ และพระองค์ทรงใช้เวลาหลายปี เพื่อศึกษาค้นคว้าแนวทางปฏิบัติธรรมเพื่อบรรลุสัจธรรมของชีวิตโดยชอบด้วยพระองค์เอง  จนกระทั่งพระองค์ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า การศึกษาในช่วงแรกของพระองค์มิได้จำกัดอยู่แค่ด้านวิชาการเท่านั้น   แต่ยังรวมถึงศิลปะและการฝึกฝนด้านต่าง ๆ  ที่ส่งเสริมการพัฒนาองค์รวม ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญที่ทำให้ชีวิตของพระองค์สามารถปฏิบัติมรรคมีองค์ ๘  เพื่อให้พระองค์ทรงสามารถบรรลุธรรมสูงสุดได้

๒.ความเป็นมาของเจ้าชายสิทธัตถะ

       เมื่อเราศึกษาประวัติศาสตร์ของพระพุทธศาสนา จากหลักฐานในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณ์ เราจะได้ยินข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่า พระพุทธเจ้าทรงมีพระนามเดิมว่า "เจ้าชายสิทธัตถะ" พระองค์ประสูติในราชวงศ์ศากยะ และเป็นพระโอรสองค์โตของพระเจ้าสุทโธทนะและพระนางมายาเทวี   พระองค์ประสูติที่ป่าลุมพินี ซึ่งเป็นอุทยานหลวงของราชวงศ์ศากยะ ซึ่งตั้งอยู่ในอาณาจักรสักกะ   ราชวงศ์ศากยะทรงเชื่อในคำสอนของศาสนาพราหมณ์ว่า มีเทพเจ้าหลายองค์ที่สามารถช่วยให้ผู้คนบรรลุความปรารถนาได้   ไม่กี่วันหลังจากเจ้าชายสิทธัตถะประสูติ       พระเจ้าสุทโทธนะทรงได้อัญเชิญพราหมณ์ ๑๐๘ รูปมาทำนายชะตาชีวิตของเจ้าชายสิทธัตถะ พราหมณ์ทำนายชะตาชีวิตของพระองค์ไว้  ๒   แบบ ก็คือ ถ้าพระองค์ยังทรงเป็นกษัตริย์แห่งแคว้นสักกะเจ้าชายสิทธัตถะจะทรงเป็นกษัตริย์ที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก หรือ ถ้าเจ้าชายสิทธัตถะเสด็จออกผนวชเป็นพระโพธิสัตว์   พระองค์จะทรงเป็นศาสดา (prophet) ที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก เช่นกัน  

         เมื่อพระเจ้าสุทธทนะทรงทราบคำทำนายของพราหมณ์เกี่ยวกับชะตาชีวิตของเจ้าชายสิทธัตถะพระองค์ก็ทรงปรารถนาให้พระราชโอรสเป็นกษัตริย์ที่ปกครองอาณาจักรสักกะ แทนที่จะเป็นพระโพธิสัตว์เพื่อแสวงหาสัจธรรมของชีวิต  เจ้าชายสิทธัตถะทรงได้รับการเลี้ยงดูอย่างดี และทรงได้รับการศึกษาอย่างครบถ้วน ตามฐานันดรของวรรณะกษัตริย์ พระเจ้าสุทโธทนะ ทรงดูแลพระราชโอรสเป็นอย่างดี ทรงปกป้องพระองค์จากความทุกข์ที่เกิดขึ้นในชีวิต หรือภัยจากโลกภายนอกพระราชวังกบิลพัสดุ์   พระราชบิดาทรงหวังว่าเจ้าชายสิทธัตถะจะทรงใช้อำนาจอธิปไตยในการปกครองอาณาจักรสักกะให้เจริญรุ่งเรือง  พระเจ้าสุทโธทนะจึงทรงส่งเจ้าชายสิทธัตถะไปศึกษาศิลปศาสตร์ ๑๘ สาขา ที่สำนักเรียนวิศวามิตร ซึ่งเป็นสถาบันการศึกษาที่มีชื่อเสียงได้รับการยอมรับจากมหาราชาในรัฐต่าง ๆ ทั่วอนุทวีปอินเดีย เพื่อเตรียมพระองค์ให้เป็นกษัตริย์ของอาณาจักรสักกะ  อย่างไรก็ตาม การศึกษาของเจ้าชายสิทธัตถะมิได้จำกัดอยู่แค่วิชาการทั่วไปเท่านั้น พระองค์ยังทรงได้รับการฝึกฝนอย่างครอบคลุมในศิลปศาสตร์สาขาต่าง ๆ อีกด้วย      

 

๓.ความสำคัญ   

       การศึกษาศิลปศาสตร์ของเจ้าชายสิทธัตถะมีความสำคัญมาก เพราะแสดงให้เห็นถึงความสมดุลของการพัฒนาตนเอง  ไม่เพียงแต่ในด้านสติปัญญา เท่านั้นแต่ยังรวมถึงด้านร่างกาย  จิตใจ และอารมณ์การศึกษาศิลปศาสตร์ในสาขาต่าง ๆ ช่วยเสริมสร้างสมาธิ ความอดทน และการควบคุมตนเอง  ซึ่งเป็นคุณสมบัติสำคัญที่จำเป็นต่อการปฏิบัติธรรม และบรรลุธรรมสูงสุด นอกจากนี้ การศึกษาศิลปศาสตร์ยังช่วยให้เจ้าชายสิทธัตถะทรงเข้าใจโลกและมนุษย์ได้อย่างลึกซึ้งยิ่งขึ้น  พระองค์ทรงรู้ทุกข์และความไม่เที่ยงของชีวิต   ซึ่งเป็นแรงบันดาลใจที่สำคัญที่นำไปสู่การแสวงหนหาทางดับทุกข์และบรรลุธรรมสูงสุดคือการตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า พระองค์ทรงนำหลักธรรมอันประเสริฐ มาช่วยให้สรรพสัตว์ทั้งหลายหลุดพ้นจากความทุกข์ได้

      เมื่อเราศึกษาข้อเท็จจริงทางการเมืองในอาณาจักรสักกะและภูมิภาคอื่น ๆ    ในอนุทวีปอินเดีย  เราจะเห็นว่าอาณาจักรสักกะเป็นรัฐของศาสนาพราหมณ์ เมื่อชาวสักกะเชื่อในคำสอนของพราหมณ์เกี่ยวกับการมีอยู่ของเทพเจ้าหลายองค์   พวกเขาก็เต็มใจปฏิบัติตามคำสอนของพราหมณ์และขอพรจากพระพรหมและพระอิศวร  เพื่อให้พวกเขามีความหวังในชีวิต พวกเขาใช้คำสอนของพราหมณ์เป็นพื้นฐานในชีวิตประจำวัน และบัญญัติรัฐธรรมนูญของอาณาจักรสักกะเพื่อปกครองประเทศ      พราหมณ์อารยันใช้อำนาจที่ปรึกษาเสนอแนะต่อสมาชิกรัฐสภาแห่งราชวงศ์ศากยะและบัญญัตคำสอนของพราหมณ์ในฐานะคำสอนของศาสนาพราหมณ์และในฐานะกฎหมายวรรณะ เพื่อปกป้องผลประโยชน์ในการบูชาเทพเจ้าของพวกเขา กฎหมายวรรณะแบ่งประชาชนในอาณาจักรสักกะออกเป็น ๔ วรรณะ โดยอ้างเหตุผลในการบัญญัติกฎหมาย เนื่องจากพระพรหมสร้างมนุษย์จากพระวรกายของพระองค์เอง    ดังนั้น พระองค์จึงได้สร้างวรรณะต่าง ๆ ขึ้นมา เพื่อให้มนุษย์ที่พระองค์ทรงสร้างขึ้นมานั้น ได้ทำงานตามหน้าที่ของวรรณะที่พวกเขาเกิดมา  

          เมื่อกฎหมายวรรณะมีผลบังคับใช้     กฎหมายได้ระบุหน้าที่ของประชาชนที่จะต้องปฏิบัติตาม นั่นคือ ห้ามแต่งงานนอกวรรณะของตน และห้ามปฏิบัติหน้าที่ของวรรณะอื่น   หากใครฝ่าฝืนคำสอนของศาสนาพราหมณ์และกฎหมายวรรณะ   เมื่อบุคคลนั้นประพฤติตนในลักษณะที่น่าสงสัย  ผู้คนในสังคมมีสิทธิและหน้าที่ในการสืบสวนข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐาน  เมื่อมีหลักฐานเพียงพอ ที่จะวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้ หรือคาดคะเนความจริง เพื่อพิสูจน์ความความจริงของเรื่องนั้น  โดยใช้เหตุผล ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงของการกระทำความผิดของบุคคลนั้นต่อหน้าสาธารณชน เมื่อผู้คนในสังคมพวกเขาตัดสินแล้ว และการลงโทษด้วยการลงพรหมทัณฑ์ไปตลอดชีวิต พวกเขาต้องใช้ชีวิตคนไร้บ้านไปตลอดชีวิต เป็นต้น 

      ในยุคปัจจุบัน  นักวิทยาศาสตร์สามารถพัฒนาความรู้ทางวิทยาศาสตร์ที่บริสุทธิ์ เพื่อศึกษาความจริงของสิ่งต่าง ๆ โดยใช้เหตุผล  ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญา ในการอธิบายความจริงของคำตอบ    ซึ่งเป็นความรู้ที่เกินขอบเขตการรับรู้ของมนุษย์      เมื่อนักวิทยาศาสตร์มีความสามารถในการใช้เหตุผลและอธิบายความจริงของเรื่องต่าง ๆ มากขึ้น    เนื้อหาของวิทยาศาสตร์บริสุทธิ์จึงถูกแบ่งเนื้อหาออกเป็นสาขาต่าง ๆ วิทยาศาสตร์ประยุกต์มากขึ้น   โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านเทคโนโลยี่คอมพิวเตอร์และอินเตอร์เน็ต  วิศวกรคอมพิวเตอร์สามารถสร้างเอกสารดิจิทัล เป็นเครือข่ายแลกเปลี่ยนความรู้   ผู้คนทั่วโลกสามารถเรียนรู้เรื่องราวหลายร้อยล้านเรื่องทุกวัน     เป็นการศึกษาวิจัยบนแพลตฟอร์มอินเตอร์เน็ตระดับโลก  สร้างความรู้ที่หยั่งรากลึกในใจผู้คน และสามารถนำไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ 

         โดยเฉพาะสำหรับหัวหน้างานในหน่วยงานภาครัฐและเอกชน  เพื่อติดตามการทำงานของข้าราชการและเจ้าหน้าที่รัฐในหน่วยงานต่าง ๆ เพื่อประโยชน์ของประชาชน  เมื่อเทคโนโลยี่คอมพิวเตอร์และอินเตอร์เน็ตเปลี่ยนแปลงวิธีการงานของผู้คน ความรู้เฉพาะทางไม่เพียงพอสำหรับงานที่ไร้เอกสาร   การจัดเก็บเอกสารในรูปแบบดิจิทัล ช่วยลดภาระงานของแต่ละบุคคล  การศึกษาวิจัยคือการสร้างความตระหนักรู้และนำไปประยุกต์ใช้กับธุรกิจ หรือระบบที่วิศวกรคอมพิวเตอร์สร้างขึ้น   การสร้างเทคโนโลยี่คอมพิวเตอร์และอินเตอร์เน็ตในเครือข่ายระดับโลก   ทำให้ผู้คนไม่ว่าจะอยู่บนภูเขาสูง กลางทะเลหรือในหมู่บ้านที่ห่างไกลสามารถเรียนรู้ และแบ่งปันข้อมูลบนแพลตฟอร์มอินเตอร์เน็ตได้ 

 

                  ดังนั้นเมื่อวิธีการสอนของมหาวิทยาลัยต่าง ๆ ทั่วโลก         พัฒนาและเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว   ถึงเวลาแล้วที่ปรัชญาและพระพุทธศาสนาแห่งราชอาณาจักรไทยจะต้องพัฒานาตนเอง  และสามารถบูรณาการกับวิทยาศาสตร์สมัยใหม่      ได้สอดคล้องต้องกันได้          เนื่องจากความรู้ในวิชาปรัชญา  พระพุทธศาสนา      ปรัชญาตะวันตกและวิทยาศาสตร์เป็นของมนุษย์ทั้งสิ้น         นักปรัชญาและนักวิทยาศาสตร์               ที่พวกเขาสร้างองค์ความรู้ของตนเองมาจากประสบการณ์ชีวิตผ่านอายตนะภายในร่างกาย   และสั่งสมเรื่องราวต่าง  ๆ  เป็นหลักฐานทางอารมณ์ไว้ในจิตใจของตนเอง   แต่ธรรมชาติของบุคคลเหล่านั้น     มีอายตนนะภายในร่างกายมีข้อจำกัดในการรับรู้สิ่งต่าง ๆ  ที่เกิดขึ้นในชีวิต และมีอคติต่อผู้อื่น     ทำให้ชีวิตของบุคคลเหล่านั้น เต็มไปด้วยความมืดมน          จึงไม่มีความสามารถในการใช้เหตุผลอธิบายความจริงของเรื่องใดเรื่องหนึ่งอย่างสมเหตุสมผลได้ 

              เมื่อเราได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องใด  ๆ     ที่ได้รับการถ่ายทอดกันมา  ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน         เรื่องที่ปฏิบัติกันจนเป็นระบบ  ข้อเท็จจริงจากตำราเรียนหรือคัมภีร์ศาสนา  ถึงแม้ว่า  เราจะยอมรับข้อเท็จจริงเหล่านั้นเป็นความจริงโดยปริยาย   พระพุทธเจ้าทรงสอนว่า  เราไม่ควรเชื่อในทันที  เราควรสงสัยข้อเท็จจริงเหล่านั้นก่อน จนกว่าเราจะได้สืบเสาะข้อเท็จจริงได้และรวบรวมหลักฐาน      เมื่อมีหลักฐานเพียงพอ  พวกเขาก็จะใช้เป็นข้อมูลสำหรับวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้ เพื่อพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้น  โดยใช้เหตุผลยืนยันความจริงของคำตอบในเรื่องนั้น  เป็นต้น   

              ปัจจุบันนักโบราณคดีได้ค้นพบหลักฐานสำคัญอื่น    ๆ    เช่น  การค้นพบแหล่งโบราณคดีทางพุทธศาสนาที่สาธารณรัฐอินเดีย    และสหพันธ์สาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาล         เนื้อหาของหลักสูตรทางพระพุทธศาสนาควรสอดคล้องกับวิทยาศาสตร์สมัยใหม่มากขึ้น      การค้นหาอายุของแหล่งโบราณคดีทางพุทธศาสนา   โดยใช้เครื่องมือทางวิทยาศาสตร์         เพื่อเปรียบเทียบยุคสมัยต่าง ๆ ในประวัติศาสตร์ของพระพุทธศาสนา ที่เขียนโดยนักประวัติศาสตร์     และแผนที่โลกดิจิทัลของกูเกิล   เป็นนวัตกรรมที่มนุษย์สร้างขึ้นเพื่อสนองความอยากรู้อยากเห็นของมนุษย์ในการค้นหาอาณาจักรโบราณในอินเดีย    เช่น พระนครกบิลพัสดุ์    พระนครเทวทหะ    พระนครสาวัตถี   และพระนครราชคฤห์ หลักฐานเหล่านี้ช่วยให้เราวิเคราะห์ข้อมูล       เพื่อพิสูจน์ความจริงของคำตอบในเรื่องนั้นได้อย่างสมเหตุสมผล   โดยไม่ต้องสงสัยข้อเท็จจริงที่เราได้ยินมา 

           เมื่อพุทธศาสนิกชนทั่วโลกได้ยินมาเบื้องต้นว่า เจ้าชายสิทธัตถะทรงได้สำเร็จหลักสูตรศิลปศาสตร์ ๑๘ สาขาของสำนักครูวิศวามิตร     จากการเทศน์ของพระภิกษุทั้งนิกายเถรวาทและมหายานในวันธรรมสวนะหรือจากการศึกษาตามหลักสูตรในโรงเรียน หรือมหาวิทยาลัยทั่วโลก      แม้ว่าพุทธศาสนิกชนทั่วโลกจะเชื่อความจริงโดยปริยาย แต่พระพุทธเจ้าทรงสอนว่า อย่าเชื่อทันที แต่ต้องสงสัยก่อน

          เมื่อข้อเท็จจริงในเรื่องนี้ยังไม่ชัดเจน   ผู้เขียนจึงได้ค้นหาข้อเท็จจริงจากหลักฐานในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณทั้ง ๔๕ เล่มในเว็บไซต์http://www. geocities.ws /tmchote /tpd-mcu/         แต่เมื่อผู้เขียนใส่คำว่า "วิศวามิตร" ลงในแอปพลิเคชั่น    เพื่อค้นหาข้อความในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณทั้ง ๔๕ เล่ม  แต่ผู้เขียนก็ไม่พบคำนั้น เมื่อหลักฐานในพระไตรปิฎกไม่ชัดเจนในประเด็นนี้   ผู้เขียนจึงสงสัยว่าเจ้าชายสิทธัตถะทรงเคยศึกษาที่สำนักครูวิศวามิตรหรือไม่  

          จากการที่ผู้เขียนได้ศึกษาข้อมูลโครงการสัมมนาวิชาการพระพุทธศาสนา และมีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นในกระทู้ถาม-ตอบพันทิป พบว่าในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณทุกเล่มนั้น ไม่มีการกล่าวถึงการศึกษาของพระพุทธองค์อย่างชัดเจน เนื้อหาเกี่ยวกับพุทธประวัติของพระพุทธเจ้า มักปรากฎหลักฐานชั้นรอง  เช่น คัมภีร์วิมธุรัตถวิลาสินี ซึ่งแต่งขึ้นมาเพื่ออธิบายคัมภีร์ขุททกนิกายพุทธวงศ์    และเป็นคัมภีร์ที่แต่งขึ้น  ๖๐๐  ปีหลังพระพุทธเจ้าปรินิพพาน  

              เมื่อผู้เขียนได้ทราบข้อเท็จจริงเรื่องการศึกษาศิลปศาสตร์ของเจ้าชายสิทธัตถะแล้ว แต่ภูมิหลังของเรื่องนี้ยังไม่ชัดเจน    ผู้เขียนจึงเกิดความสงสัยว่า นักวิชาการได้รวบรวมข้อเท็จจริงจากหลักฐานเอกสารจากคัมภีร์ใด    เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้      โดยใช้เหตุผลซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงของคำตอบของเรื่องนี้  

          แต่ตามคำสอนของพระพุทธเจ้าแล้ว  เราไม่ควรเชื่อในข้อเท็จจริงที่สืบทอดกันมา     อย่าเชื่อเพราะเป็นคัมภีร์ เราควรสงสัยเสียก่อน ดังนั้น ตามคำสอนของพระพุทธเจ้าแล้ว ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการศึกษาศิลปศาสตร์ของเจ้าชายสิทธัตถะก็ยังคงเป็นที่สงสัยอยู่ อย่างไรก็ตาม  ผู้เขียนชอบแสวงหาความรู้ในเรื่องนี้เพิ่มเติม   จึงได้ค้นคว้าข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานเกี่ยวกับการศึกษาของเจ้าชายสิทธัตถะ  เมื่อมีหลักฐานเพียงพอแล้ว  ผู้เขียนจะนำไปใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ  เช่น พระไตรปิฎก  อรรถกถา   และเอกสารทางพระพุทธศาสนาอื่น ๆ เป็นต้น    

      คำตอบในบทความนี้ จะเป็นประโยชน์แก่พระธรรมทูตแห่งราชอาณาจักรไทยที่ไปเผยแผ่พระพุทธศาสนาในสังเวชนียสถานทั้ง ๔  แห่งในสาธารณรัฐอินเดียและสหพันธ์สาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาลเพื่อให้เนื้อหาเป็นไปในทิศทางเดียวกัน  ส่วนกระบวนการพิจารณาความจริงของพระพุทธเจ้านั้น จะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการพัฒนาศักยภาพของประชาชนในราชอาณาจักรไทย  ให้รู้จักคิดวิเคราะห์และสามารถปฏิบัติธรรมตามมรรคมีองค์ ๘ เพื่อเข้าถึงสัจธรรมของชีวิตในระดับอภิญญา ๖ ได้         ส่วนกระบวนการวิเคราะห์นี้ จะมีประโยชน์ต่อนักศึกษาปริญญาเอกในการทำวิทยานิพนธ์ในด้านปรัชญาและพระพุทธศาสนา เป็นต้น