ทฤษฎีความงามเชิงอัตตวิสัยในสุนทรียศาสตรสวนลุมพินี สถานที่ประสูติของพระพุทธเจ้า

 Subjective theory of beauty in Lumbini Park aesthetics, the birthplace of the Buddha.

๔.ทฤษฎีความงามเชิงอัตวิสัยในสุนทรียศาสตร์

          เมื่อจิตใจมนุษย์มีธรรมชาติที่ควบคุมได้ยาก เปลี่ยนแปลงได้ง่าย และชอบแสวงหาแต่อารมณ์ที่ปรารถนา  ถือเป็นเรื่องดีเพราะจิตใจที่ได้รับการฝึกฝนมาอย่างดี จะนำมาซึ่งความสุข พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน  (The royal institute dictionary) พ.ศ. ๒๕๕๔ ระบุคำว่า "สุนทรียศาสตร์" หมายถึงปรัชญาแขนงหนึ่งที่เกี่ยวข้องกับความงาม และสิ่งสวยงามในธรรมชาติและศิลปะ คำว่า"สุนทรียศาสตร์"หมายถึง "ความงามในธรรมชาติหรือศิลปะที่ทุกคนสามารถเข้าใจ และสัมผัสได้ ความเข้าใจ และความรู้สึกของแต่ละคนที่มีต่อความงามในธรรมชาติหรือศิลปะ  เป็นต้น  

              ตามนิยามนี้     สุนทรียศาสตร์คือความรู้ของมนุษย์บางคนที่เรียกว่า "นักปรัชญา"    ชีวิตมนุษย์ประกอบด้วยปัจจัยทางร่างกายและจิตใจ        หากร่างกายหรือจิตใจขาดหายไปในฐานะองค์ประกอบหนึ่งของชีวิต             ชีวิตของมนุษย์ก็ไม่สามารถดำรงอยู่ต่อไปได้ หากจิตวิญญาณขาดหายไป    ชีวิตมนุษย์ก็เสื่อมถอยลงเพราะไม่มีจิตวิญญาณคอยดูแลร่างกายอีกต่อไป       หากปราศจากร่างกายของบุคคลบางคนที่เรียกว่า "มารดา"   จิตวิญญาณก็ไม่สามารถปฏิสนธิในครรภ์มารดาได้  จิตใจของแต่ละคนอาศัยร่างกาย      เพื่อรับรู้ความงามในธรรมชาติหรืองานศิลปะ      เมื่อรับรู้แล้ว    จิตใจมนุษย์จะรับเอาเรื่องราวเหล่านั้นเป็นข้อมูลทางอารมณ์ที่สั่งสมอยู่ในจิตใจ        พิจารณาอารมณ์เหล่านั้นจนกระทั่งเกิดความรู้ความเข้าใจว่า ความงามในธรรมชาติหรือศิลปะ   เป็นสภาวะที่เกิดขึ้น  มันคงอยู่ชั่วระยะเวลาหนึ่งก่อนที่จะจางหายไป    เมื่อมีความรู้สึกพึงพอใจจากการยึดติดกับอารมณ์ที่ไม่จีรัง   ก็จะเบื่อหน่ายกับการมองความงามของสิ่งเหล่านั้นหรือศิลปะนั้น  ๆ      เมื่องานศิลปะเหล่านั้นถูกมองว่าไม่สวยงาม 

                  ตามพจนานุกรมราชบัณฑิตยสถานพ.ศ.๒๕๕๔     นิยามคำว่า "สุนทรียศาสตร์" คือผู้เขียนตีความสุนทรียศาสตร์ว่า   เป็นสาขาหนึ่งของปรัชญา        ที่มุ่งศึกษาปัญหาความงามในธรรมชาติหรือศิลปะของมนุษย์     กล่าวคือ เมื่อปรัชญา คือ ความรู้และความจริงที่เป็นของมนุษย์ เมื่อสุนทรียศาสตร์เป็นสาขาหนึ่งของปรัชญา     สุนทรียศาสตร์ย่อมนำแนวคิดเชิงปรัชญามาด้วย เมื่อพิจารณาเหตุผลผ่านทฤษฎีความรู้   จะทำให้ความรู้มีความสมเหตุสมผลและปราศจากข้อสงสัยเกี่ยวกับความงามอีกต่อไป   

        ดังนั้นสุนทรียศาสตร์จึงเป็นหัวข้อที่เกี่ยวข้องกับว่าหลักการแห่งความรู้และความจริงของความงาม เช่น ความงามในธรรมชาติและศิลปะ  เป็นต้น มนุษย์ใช้เหตุผลอธิบายต้นกำเนิดของหลักความรู้และความงามที่เกิดขึ้นในจิตใจของมนุษย์ เกณฑ์ในการตัดสินของความงาม     ต้องสมเหตุสมผลและปราศจากข้อสงสัยใด ๆ  เกี่ยวกับความงามนั้น     อย่างไรก็ตาม ความงามของสรรพสิ่งย่อมมีความสมบูรณ์แตกต่างกันไป จำเป็นต้องใช้ความคิดเห็นของนักปรัชญาหลายท่าน เพื่อตัดสินว่าสิ่งใดมีค่าที่สุดในแง่ของความงาม ดังนั้น จึงมีทฤษฎีเกี่ยวกับความงามมากมาย เป็นเรื่องของเหตุผลที่กำหนดความงามที่สมบูรณ์แบบที่สุดของสรรพสิ่ง และจากเหตุผลต่าง ๆ ที่ผู้ตัดสินความงามได้ให้ไว้ สิ่งนั้นจึงเป็นงดงามที่สุดในยุคนั้น  ในการเขียนบทความนี้ใน Bloggerของผู้เขียน  ขอหยิบยกทฤษฎีความงามเชิงอัตวิสัย ซึ่งมีแนวคิดว่า "ความงามไม่ได้อยู่กับสิ่งใด ๆ ในโลก แต่ขึ้นอยู่กับใจของมนุษย์เอง " 

            ตามทฤษฎีความงามที่กล่าวมาข้างต้น  เราสามารถวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้ได้ว่า ความงามของสิ่งใด ๆ  ในโลกนี้ขึ้นอยู่กับจิตวิญญาณของมนุษย์ที่รับรู้ (ผัสสะ) เรื่องราวต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตผ่านอายตนะภายในร่างกายของตนเอง และสั่งสมเรื่องราวเหล่านั้นเป็นข้อมูลทางอารมณ์ในจิตใจ  อย่างไรก็ตาม ธรรมชาติของจิตใจมนุษย์ไม่ได้มีเพียงการรับรู้ (ผัสสะ) และสั่งสมเป็นข้อมูลทางอารมณ์เท่านั้น   แต่ยังเป็นธรรมชาติของผู้คิด เมื่อรู้สิ่งใดสิ่งหนึ่งแล้ว จิตของมนุษย์จะคิดจากสิ่งนั้น    และมีความรู้เกี่ยวกับสิ่งนั้น   เรียกว่า "เวทนา" โดยอนุมานความรู้จากสิ่งนั้น โดยใช้เหตุผล ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายข้อความเกี่ยวกับเรื่องราวของสิ่งนั้น  อาจมีความรู้สึกพึงพอใจในสิ่งนั้น หรือรู้สึกไม่พึงพอใจกับสิ่งนั้นก็ได้  

           กล่าวคือผู้เขียนได้สัมผัสความงามของสวนลุมพินี  สถานที่ประสูติของพระพุทธเจ้าในประเทศเนปาลเป็นครั้งแรก เมื่อปี ค.ศ. ๒๐๐๒  การเดินทางไปยังสวนลุมพินีเป็นส่วนหนึ่งของโครงการต้อนรับนักศึกษาใหม่ของ ๓ มหาวิทยาลัยในเมืองพาราณสี รัฐอุตตรประเทศ สาธารณรัฐอินเดียในเวลานั้น  ถนนหนทางยังไม่เจริญเท่าปัจจุบัน  ชีวิตของผู้คนทั้งสองฝั่งของด่านตรวจคนเข้าเมืองระหว่างทางไปลุมพินีสถานที่ประสูติของพระพุทธเจ้า ย่ำแย่กว่าที่ประเทศไทย  แต่เราไม่รู้สึกทุกข์แทนพวกเขาเพราะเป็นหน้าที่ของพวกเขาที่จะใช้ปัญญาแก้ไขปัญหาชีวิต และพัฒนาจิตใจก่อนที่จะพัฒนาวัตถุ    แม้ว่าพวกเขาจะใช้ชีวิตแบบนั้น  พวกเขาก็มีความสุขกับสิ่งที่ตนมี

               ๔.๑. มีสวนลุมพินี       เป็นสถานที่ประสูติของพระพุทธเจ้า เป็นสมบัติภายนอก เป็นสถานที่อันทรงคุณค่าในประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนา     เพราะเป็นสถานประสูติของเจ้าชายสิทธัตถะ  ต่อมาพระองค์ทรงผนวชด้วยพระองค์เอง               เพื่อแสวงหาความจริงของชีวิตว่าพระพรหมและพระอิศวรทรงได้สร้างมนุษย์และวรรณะจริง  ตามคำสอนของพราหมณ์อารยัน     หลักการปฏิบัติเพื่อเข้าถึงความจริงของเรื่องนี้เป็นอย่างไร ?       เมื่อพระองค์ทรงได้พัฒนาศักยภาพชีวิตในหลายวิธี  พระองค์ทรงได้ค้นพบอริยมรรคมีองค์ ๘         จนเข้าถึงความรู้ในระดับ "อภิญญา ๖ "  ดวงวิญญาณของพระองค์  ก็ทรงหลุดพ้นจากวัฏจักรแห่งการเกิดและการตาย  และเข้าสู่ปรินิพพาน  

        ๔.๒.เป็นสถานที่ปฏิบัติบูชาอันยิ่งใหญ่   ที่พุทธศาสนิกชนควรมาปฎิบัติบูชาเพื่อล้างกรรมและความทุกข์ในจิตใจ เพราะความเครียดแค้น ความเกลียดชัง และความขุ่นเคืองที่ฝังลึกอยู่ในใจจะหายไป เพื่อชีวิตที่ดีขึ้นทั้งในโลกปัจจุบัน หรือในภพหน้า  อย่างไรก็ตาม การปฏิบัติบูชาจะช่วยให้ความโกรธ ความเกลียดชัง ความหลงผิด อาการของจิตที่เป็นเหตุให้เกิดความทุกข์ในชีวิตให้หายไป  ดีกว่าผู้ที่ไม่รู้จักทำให้กับชีวิตตนเองให้ดีขึ้น            

            เมื่อนึกถึงสมัยพระเจ้าสุทโธทนะทรงเป็นพระมหากษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ มีปกครองแคว้นสักกะบนเส้นทาง ๑๐๙.๕ กิโลเมตร  ที่เคยใช้เดินทางระหว่างสองเมือง สวนลุมพินีตั้งอยู่กึ่งกลางระหว่างเมืองกบิลพัสดุ์กับเมืองเทวทหะซึ่งเป็นเมืองหลวงใหญ่สองแห่ง ก่อนสมัยพุทธเจ้ามีเหตุการณ์ที่บันทึกเป็นประวัติศาสตร์พุทธศาสนา ซึ่งปรากฏหลักฐานในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณ เป็นต้นเป็นเวลานานทั้งภาษาบาลีและภาษาไทย ในฤดูร้อนเดือนเมษายนวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๖ พฤษภาคมนาข้าวที่ใช้ทำการเกษตร ซึ่งเคยเป็นนาข้าวของราชวงศ์ศากยะก็ถูกเก็บเกี่ยวทั้งหมดแล้วเหลือเพียงตอข้าวแห้ง สีเหลืองสดเรียงรายเป็นสีเดียวกันตลอดเส้นทาง   เรามองเห็นผ่านสายตาของผู้คนที่กำลังเดินทางจากเมืองกบิลพัสดุ์ไปยังเมืองเทวทหะแห่งแคว้นโกลิยะที่อยู่ห่างไกล          ขบวนคาราวานของนักเดินทางประกอบด้วยผู้คน เกวียน ช้าง ม้าและวัว  หลังจากเดินทางได้ ๕๕ กิโลเมตร  ร่างของผู้คนที่เคลื่อนไหวมานานก็เริ่มเหนื่อยล้า  เพราะการเคลื่อนไหวร่างกายอย่างต่อเนื่องในที่สุดการเดินทางก็มาถึงสวนลุมพินี   ดินแดนแห่งป่าสาละที่สวยงามในเดือนพฤษภาคมของทุกปี โลกของสวนลุมพินีอยู่ใกล้เทพสุริยะผู้ประทานแสงสว่าง     หล่อเลี้ยงสรรพสิ่งที่ประกอบขึ้นเป็นชีวิตด้วยอาหาร เพราะมีกระแสน้ำใต้ตินไหลมาจากเทือกเขาหิมาลัยอันอุดมสมบรูณ์ เพราะป่าไม้นานาชนิดดูดซับน้ำไว้ในช่วงฤดูฝน  

           เมื่อ ๒๖๐๐ ปีที่แล้ว   เมื่อน้ำไหลลงสู่ที่ราบลุ่มแห่งสวนลุมพินี ก็เป็นลำธารได้ปรากฏลอยขึ้นไปในบรรยายกาศบนท้องฟ้าอันไกลโพ้น  ตกลงสู่พื้นลุมพินีให้เย็นสบาย ชื่นใจแก่นักเดินทางผู้ทนทุกข์และเหนื่อยจากการเดินทางถนนก็มิราบเลียบอย่างที่คิด มีหลุมเป็นบ่อบางส่วน ชำรุดและขรุขระเมื่อมาถึงสวนลุมพินีอันน่ารื่ยรมย์  กระแสน้ำเย็นและกระแสน้ำร้อนพุ่งขึ้นสู่ท้องฟ้า และตกลงมาบนร่างกายที่เหนือยล้าของเราให้จิตผ่อนคลายด้วยการอาบน้ำ   ดื่ม  รับประทานอาหาร  ชำระกายให้สดชื่นและอิ่มใจ เป็นความรู้สึกของจิตใจที่ประสบความอัศจรรย์แห่งชีวิตซึ่งใครก็ตามที่สัมผัสมัน ย่อมจะรู้สึกได้เฉพาะจิตของตนถึงความปิติและความสุขในจิตใจที่ไม่มีใครจะรับความสุขแทนกันได้        

               จากจุดเล็ก ๆ ของลุมพินีสถานที่ประสูติของเจ้าชายสิทธัตถะแห่งราชวงศ์ศากยะนั้น กลายเป็นอนุสรณ์สถานแห่งความรู้ที่แท้จริงที่มีคุณค่ามหาศาลแก่ชีวิตมนุษยชาติ   เมื่อพระพุทธองค์ทรงประทานมรดกธรรมแก่มนุษยชาติแล้ว พระองค์ทรงยกให้เป็น ๑  ใน  ๔  เมืองสังเวชนียสถานเพราะชีวิตของพระองค์ที่ประสูติมา เป็นชีวิตที่พระองค์ทรงเลือกมาเกิดในโลกมนุษย์และเป็นผู้นำด้านจิตวิญญาณ  และมีความเป็นมนุษย์ระดับอริยบุคคล ทำให้ผู้คนเหนื่อยล้าจากการเดินทางมาแล้วทั่วสังสารวัฏ มาสู่ลุมพินีด้วยศรัทธาเพื่อมาปฏิบัติบูชาตามคำสอนของพระพุทธเจ้า เมื่อความสุขจากการมีทรัพย์ภายนอกไม่ได้ตอบโจทย์ความสงบสุขของชีวิต เพราะแม้ว่าเราจะมีทรัพย์มากมาย เราก็ไม่อาจรักษาความสงบสุขของชีวิต ถึงเราได้รับความสุข  ก็เป็นเพียงความสุขชั่วคราวเท่านั้น   ความมั่งคั่งที่ได้รับมา  จะต้องแลกด้วยเลือดเนื้อ  สุขภาพของชีวิต ตนต้องนำทรัพย์ที่ได้มาไป  รักษาสุขภาพซึ่งเกิดจากการทำงานหนัก เคร่งเครียด รีบเร่งตลอดชีวิต. เป็นต้น

๕.การปฏิบัติบูชา

               ทำไมนักแสวงบุญต้องไปปฏิบัติบูชาที่สวนลุมพินี           ซึ่งเป็นสถานที่ประสูติของพระพุทธเจ้า ?     โดยธรรมชาติแล้ว  ชีวิตของมนุษย์รับรู้ถึงอารมณ์จากเรื่องราวต่าง ๆ  ที่เข้ามาในชีวิต    เช่น ปัญหาทางธุรกิจ   อาชีพการงาน ที่ขาดทุนมาอย่างต่อเนื่องมานานหลายปี  หรือปฏิบัติหน้าที่ราชการโดยทุจริตและไม่ก้าวหน้าหรือไม่ประสบความสำเร็จในหน้าที่การงาน       ประสบปัญหาลูกหลานว่ายากสอนยาก ไม่สามารถดำเนินชีวิตให้เป็นระเบียบเรียบร้อยได้หมกหมุ่นอยู่กับอบายมุขต่าง ๆ        ต้องขายทรัพย์สมบัติที่หาได้มาจากธุรกิจเกือบหมดสิ้นเพื่อชดใช้หนี้   ความทุกข์จึงเกิดขึ้นเพราะคิดจะยึดติดสิ่งเหล่านี้  การปฏิบัติบูชาอาจช่วยให้ผู้ปฏิบัติหลุดพ้นจากความทุกข์เหล่านี้ได้โดยการปล่อยวาง    การปฏิบัติบูชาในสถานที่ทางพุทธศาสนาทุกครั้ง   จะทำให้ชีวิตของผู้เขียน  งดงามเกิดขึ้นในจิตใจเสมอ เพราะมีความปิติทุกเมื่อ    

                  เมื่อผู้เขียนได้มาสัมผัสสวนลุมพินีสถาน สถานที่น่ารื่นรมย์แห่งนี้ เมื่อนึกถึงองค์ความรู้ผ่านประสบการณ์ของชีวิต จากการที่เคยได้ปฏิบัติบูชาในสวนลุมพินีหลายครั้งในอดีต  จิตวิญญาณของผู้เขียนก็เต็มเปี่ยมไปด้วยความรู้สึกอิ่มเอิบทุกครั้งที่ได้สั่งสมความรู้    และความจริง      จนกลายเป็นคำสัญญานอนเนื่องอยู่ในจิตใจอย่างไม่สิ้นสุดและติดตามจิตวิญญาณไปเกิดในภพชาติต่อไป    

                 ชีวิตที่มีความทรงจำอันดีงามในสถานที่ประสูติของเจ้าชายสิทธัตถะ  ต่อมาได้กลายเป็นศาสดาเอกของโลกมนุษย์มีพระนามว่าโคตมะสัมมาสัมพุทธเจ้า     สถานที่แห่งนี้เป็นสถานที่ประสูติของพระองค์เป็นสังเวชนียสถานอันยิ่งใหญ่    ที่คนทั่วโลกปรารถนาครั้งหนึ่งในชีวิตของตนเดินทางมาปฏิบัติบูชาในสถานที่อันรื่นรมย์เช่นนี้  แต่เป็นสถานทำงานเผยแผ่พระพุทธศาสนาของผู้เขียนในการพาผู้คนได้หลายร้อยคนเดินทางมาสู่สถานที่แห่งนี้ เพื่อปฏิบัติบูชา แม้ในบางครั้งผู้เขียนต้องเผชิญกับความเหนื่อยล้าของชีวิต    เพราะการตรากตำทำงานหนักจนเส้นเสียงของผู้เขียนอักเสบ   แต่ผู้เขียนก็ต้องฝืนทำงานจนเสร็จสิ้น 

             ผู้เขียนเคยตั้งจิตอธิษฐานบารมีขอให้ความปรารถนาของชีวิต  ให้หายป่วยความปรารถนาของผู้เขียนเกิดขึ้นหลายครั้งไม่เคยมีสักครั้งที่ผู้เขียนเคยมีสักครั้ง       ที่จะไม่ประสบความสำเร็จในการทำงานเพื่อพระพุทธศาสนาในสังเวชนียสถานทั้ง ๔  เมื่อผ่านจุดนั้นมาได้  ความรู้ของชีวิตผู้เขียน          น่าจะพอเพียงที่จะเอาความรู้สั่งสมอยู่ในจิตนอนเนื่องมายาวนานนั้น       ถ่ายทอดเป็นตัวอักษรให้แก่ผู้ที่เวียนว่ายตายเกิดในยุคหลังได้ศึกษาค้นคว้าเรื่องราวของประสบการณ์ที่เข้ามาสู่ชีวิตของตัวเอง ด้วยการศึกษาด้วยการอ่านเรื่องราวเหล่านี้ ผู้เขียนอาจเคยแสวงหาตัวตนของผู้อื่นมายาวนานแล้วไม่รู้กี่อสงไขยแล้ว    เป็นความมัวเมาในชีวิต     เป็นความสุขที่ยังเป็นความทุกข์ของวิถีชีวิตประจำวันของมนุษย์    ทุกหนทุกแห่งที่มนุษย์อาศัยอยู่ ย่อมมีการแก่ง แย่งชิงดีกันตลอดเวลาการแข่งขันในหน้าที่การงาน  ธุรกิจและความรัก เป็นต้น  ทำให้เกิดอารมณ์เรื่องราวเหล่านั้น        กลายเป็นตัณหาที่จิตวิญญาณน้อมรับมาฝังรากลึกในจิตวิญญาณมายาวนานมาแล้ว    ไม่รู้กี่อสงไขย  เพราะทำให้จิตวิญญาณของมนุษย์นั้น   มีการเวียนว่ายตายเกิดมาแล้วไม่รู้กี่อสงไขย 

              การปฏิบัติบูชาด้วยการสวดมนต์ นั่งสมาธิภาวนา   ด้วยจิตอันสงบตัดอารมณ์โลกธรรมได้ทุกทาง  ยกเว้นทางหูได้ฟังพระธรรมวิทยากรบรรยายเรื่องราวของชีวิตพระพุทธเจ้าให้ผู้แสวงบุญฟัง การฟังธรรมบรรยายนั้น    ระงับความทุกข์จากความฟุ้งซ่านเกิดขึ้นอยู่ในจิตใจเราได้ความสุขจาการปล่อยวางว่างเปล่าจากอาการยึดมั่นในสิ่งนั้นได้เป็นอย่างดี    แม้กาลเวลาจะผ่านไปแล้ว ๑๗ ปี ตลอดหลายปีที่ผู้เขียนกลับมาสู่สถานแห่งนี้อีกหลายครั้ง ฉันผัสสะอารมณ์แห่งการปฏิบัติบูชาพระพุทธเจ้าไม่เคยอิ่ม ผู้เขียนได้ชำระล้างความอ่อนแอ  ท้อแท้ ความหงอยเหงาของชีวิต       ผู้เขียนรู้สึกว่าตนเองเข้มแข็งกว่าในอดีตที่ผ่านมาในฐานะนักบรรยายผู้นำจิตวิญญาณในการนำพาผู้แสวงบุญมาปฏิบัติบูชาในสังเวชนียสถานสวนลุมพินีเป็นตำนาน       แห่งความทรงจำของผู้เขียน การผ่านการเดินทางเข้าออกอินเดีย  และเนปาลเป็นเวลาหลายครั้งจึงเป็นเรื่องปกติของผู้เขียนเอง         สวนลุมพินีมีเนื้อที่ไม่น้อยกว่า ๖,๐๐๐  ไร่ เขาจัดสรรพื้นที่ได้งดงาม ในแต่ละปีมีผู้คนมากมายจำนวนหลายล้านคนมาเที่ยวชม หลายคนมานั่งปฏิบัติบูชาด้วยการนั่งสมาธิ เพื่อชำระล้างความเครียดในร่างกายและจิตใจของตนเอง