ศาสนสถานแห่งแรกในพระพุทธศาสนา

The location of the Lord Buddha's first sermon is the Dhamek Stupa.

บทนำ

             โดยทั่วไป วัดพุทธทั่วโลกจะต้องมีสถานที่สำหรับประกอบพิธีทางพุทธศาสนา  ซึ่งเรียกว่า "ศาสนสถานหรือสถานที่สักการะ"   เมื่อผู้เขียนได้ศึกษาหลักฐานในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานพ.ศ. ๒๕๕๔ นั้นได้นิยามคำว่า"ศาสนสถานคือสถานที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาเช่น โบสถ์ วิหาร สถูป เจดีย์ซึ่งเป็นสถานที่สำคัญทางพระพุทธศาสนา" เป็นต้นโบสถ์เป็นสถานที่สำหรับพระสงฆ์มาพบปะและปฏิบัติศาสนกิจเช่น สวดพระปาฏิโมกข์ อุปสมบท      สีมาเป็นเครื่องหมายบอกเขตเป็นวิหารของวัด     เป็นที่อยู่พระสงฆ์หรือเป็นสถานที่ประดิษฐานพระพุทธรูป      และเป็นสถานพักผ่อนของพระสงฆ์ เป็นต้น   ส่วนสถูปมีลักษณะของโครงสร้าง     เป็นรูปบาตรคว่ำซึ่งสร้างขึ้นเพื่อบรรจุสิ่งของควรสักการะ   มีพระบรมสาริกธาตุของพระพุทธเจ้าและพระธาตุของพระอรหันต์ เป็นต้น     ส่วนเจดีย์เป็นสิ่งซึ่งก่อรูปคล้ายลอมฟางมียอดแหลม        บรรจุสิ่งที่นับถือมีพระธาตุเป็นหลัก,  สิ่งหรือบุคคลที่เคารพนับถือ   เป็นต้น       ส่วนในปัจจุบันมักจะใช้ศาลาวัดเป็นสถานที่ทำบุญในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา    และเป็นสถานที่หลีกเร้นภาวนาของพระภิกษุสงฆ์ผู้สละครอบครัว        ออกบวชในพระพุทธศาสนา       และเป็นสถานที่ทำบุญของคฤหัสถ์ผู้เอาพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่งของตัวเอง ป่าอิสิปตนมฤคทายวันเป็นสถานที่แสดงปฐมเทศนาของพระพุทธเจ้า จึงเป็นศาสนสถานแห่งแรกในพระพุทธศาสนา    กล่าวคือ เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้กฎธรรมชาติของชีวิตมนุษย์แล้ว ทรงทดสอบการปฏิบัติธรรมตามอริยมรรคมีองค์ ๘ เป็นเวลา ๗     สัปดาห์หรือ ๔๙  วัน ทรงตัดสินพระทัยเผยแผ่คำสอนของพระองค์แก่ปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕  โดยพระองค์เสด็จจากตำบลอุรุเวลาเสนานิคม   ซึ่งตั้งอยู่ในแคว้นมคธไปยังพระนครพาราณี เมืองหลวงแห่งแคว้นกาสี เป็นระยะทางประมาณ ๒๖๐ กิโลเมตร ซึ่งในสมัยนั้นเมืองพาราณสีเป็นเพียงคามหรือหมู่บ้านเล็ก ๆ  ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำคงคาเรียกว่า  "กาสีคาม" เป็นเมืองประเทศราชขึ้นตรงกับแคว้นโกศลพระเจ้าปเสนธิโกศล ต่อมาทรงยกหมู่บ้านกาสีแห่งนี้เป็นของขวัญในงานสยุมพร แก่พระเจ้าพิมพิสารและพระนางเวเทหิซึ่งเป็นพระขนิษฐาของพระเจ้าปเสนธิโกศล 

เขตป่าอิสิปตนมฤคทายวันเป็นศาสนสถานแห่งแรกในพระพุทธศาสนา

        เขตป่าอิสิปตนมฤคทายวันเป็นสวนหลวงที่ใช้เป็นสถานที่เลี้ยงกวางพระเจ้าพรหมทัตมหาราชาแห่งแคว้นกาสีนี้ ซึ่งเป็นผู้ปกครองประชาชนที่อาศัยอยู่ในแคว้นกาสี มานานกว่า ๔๐๐๐ ปีแล้ว  ต่อมาพระเจ้าพรหมทัตทรงตั้งป่าอิสิปตนมฤคทายวันเป็นเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่า ในพระพุทธศาสนาโดยเรียกสถานที่แห่งนี้ว่า "เขตอภัยทาน" พระเจ้าพรหมทัตทรงมีพระราชโองการห้ามล่ากวางในป่าแห่งนี้อีกต่อไป ดังนั้น จึงไม่มีใครฝ่าฝืนพระราชอำนาจของพระเจ้าพรหมทัต   ป่าอิสิปตนมฤคทายวันจึงเป็นสถานที่เงียบสงบ ห่างจากผู้คนมารบกวน หรือล่าสัตว์ในเขตพระราชอุทยาน    เมื่อผู้คนเชื่อในศาสนาพราหมณ์เบื่อหน่ายกับปัญหาวรรณะในสังคมที่มีการลงโทษผู้ในสังคมเป็นประจำ เพราะมนุษย์มีตัณหาซ่อนอยู่ในจิตใจ  ผู้คนส่วนหนึ่งก็พากันละทิ้งชีวิตผู้ครองเรือนออกจากบ้านเรือนไม่เกี่ยวข้องกับเรือนอีกต่อไปออกบวช เพื่อแสวงหาความรู้ที่แท้จริงของชีวิตด้วยวิธีการต่าง ๆ ใช้ป่าอิสิปตนมฤคายทายวันแห่งนี้เป็นสถานที่หลีกเร้นสำหรับบำเพ็ญเพียรภาวนา แต่เมื่อดวงวิญญาณของพวกปริพาชกเหล่านั้นได้บรรลุธรรมถึงฌาน ๘ แล้วก็จะออกเดินทางไปยังสถานที่ต่าง ๆ และแสดงทัศนะทางปรัชญาของตนเอง  จิตวิญญาณของพวกปริพาชกเกิดสภาวะของความหลงในศรัทธาของผู้คนจึงพากันนำความรู้เหล่านี้ไปประกอบพิธีกรรมบูชาไฟเพื่อทำนายทายทัก อ้างอำนาจว่าสามารถติดต่อกับเทพเจ้าต่าง ๆ ให้ช่วยเหลือตนเป็นไปในสิ่งปรารถนาได้ ที่คนทั่วไปมองไม่เห็นมีพวกพราหมณ์ประกอบพิธีกรรมบูชาไฟเพื่อส่งเครื่องเซ่นไหว้บูชาส่งไปให้เทพเจ้าเพื่อให้มหาเทพพอใจ และช่วยให้ชีวิตของพวกเขาเจริญรุ่งเรืองก้าวหน้าในสิ่งตนปรารถนาและประสบความสำเร็จในการใช้ชีวิต  ทรงเห็นว่าบุคคลเหล่านี้มีความศรัทธาต่อพระองค์ พร้อมกับที่จะปฏิบัติตามคำสอนของพระองค์อยู่แล้ว เพื่อให้ตนหลุดพ้นจากความทุกข์ของการเวียนว่ายตายเกิดในชีวิต ตามคำทำนายที่พวกเขาได้ยินได้ฟังมา  แม้การเดินทางในยุคนั้นจะเต็มไปด้วยความลำบากผู้คนในยุคนั้นมีจำนวนน้อย การทำงานกินลำบาก แต่ปริพาชก สมณะ พระภิกษุที่ยังชีพต้องอาศัยผู้อื่นยิ่งลำบากยิ่งกว่า แต่พระพุทธองค์ทรงไม่ย่อท้อที่จะเดินทางไปแสดงธรรมแก่ปัญจวัคคีย์และทรงพิจารณาว่าเป็นบุคคลกลุ่มแรกมีศรัทธาต่อพระองค์ ในการแสวงหาสัจธรรมของชีวิตและพระองค์เชื่อว่าปัญจวัคคีย์จะปฏิบัติมรรคมีองค์ ๘ บรรลุถึงอภิญญา ๖ ไปสู่ความจริงของชีวิต เมื่อตัดสินพระทัยจะแสดงธรรมแก่ชาวโลกให้ข้ามพ้นอวิชชาแล้วพระพุทธเจ้าได้เสด็จพระราชดำเนินจากเมืองอุรุเวลาเสนานิคม (ในปัจจุบันเรียกว่าตำบลพุทธคยา) มาโดยลำดับประมาณ ๑๑ วัน มาจนถึงป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เขตเมืองพาราณสี แคว้นกาสีในเวลาปัจจุบันเรียกว่า ตำบลสารนารถ อำเภอพาราณสี รัฐอุตตรประเทศ สาธารณรัฐอินเดีย สถานที่เกิดดวงธรรมของอัญญาโกณฑัณญะเรียกว่า "ธัมเมฆสถูป"  เพื่อแสดงธรรมครั้งแรกให้แก่ปัญจวัคคีย์ทั้งห้า ผลของการแสดงธรรมในครั้งนั้น พระอัญญาโกณฑัญญะ สำรวมกายวาจา และสำรวมจิตให้เกิดอารมณ์ฟังเพียงอย่างเดียว จนเกิดเอกัคคตาใช้จิตพิจารณาพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าเกิดดวงตาเห็นธรรมจิตของอัญญาโกณฑัญญะ บรรลุโสดาบัน เป็นต้น  

        ดังนั้น ป่าอิสิปตนมฤคทายวันจึงเป็นสถานกำเนิดพระพุทธศาสนาในยุคพระเจ้าอโศกมหาราชจึงสร้างธัมเมฆสถูป ในยุคปัจจุบันกองโบราณคดีของอินเดียเรียกสถานที่แห่งนี้ว่า Buddha temple (วัดพระพุทธเจ้า) ในก่อนพุทธกาลนั้นเรียกว่าป่าอิสิปตนมฤคทายวัน   เกิดเป็นพุทธสถานในยุคหลังพุทธกาลเป็นเวลาสองร้อยกว่าปี    การเสด็จมาของพระองค์เพื่อช่วยเหลือมนุษย์ให้พ้นจากความทุกข์ด้วยวิธีปฏิบัติตามรรคมีองค์ ๘ ด้วยพระพุทธองค์ระลึกถึงอุปการะคุณของปัญจวัคคีย์ที่ปรนนิบัติรับใช้พระพุทธองค์        ขณะศึกษาความรู้และความจริงของชีวิตด้วยวิธีการบำเพ็ญทุกรกิริยานั้น เมืองสารนารถในสมัยก่อนพุทธกาลนั้นเรียกว่าป่าอิสิปตนมฤคทายวันเป็นเขตอภัยทาน ห้ามล่าสัตว์ ในพระราชอุทานของพระเจ้าพรหมทัต ด้วยเหตุนี้ จึงที่เรียกสถานเช่นนี้เป็น ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เพราะอิสิแปลว่าฤาษี ปตนหมายถึงเพราะเป็นสถานที่ชุมนุมของฤษี โยคี มนี นักบุญ       มารวมตัวกันเพื่อปฏิบัติตนในป่าอันเป็นสถานที่เลี้ยงกวาง ของพระเจ้าพรหมทัตเป็นต้น  เหตุผลที่มาอยู่อาศัยในสถานที่แห่งนี้เพราะเป็นเงียบสงบ ปราศจากผู้คนไม่กล้ามารบกวน     เนื่องจากเป็นเขตอภัยทานห้ามล่าสัตว์ของพระเจ้าพรหมทัตต์มหาราชาปกครองแคว้นกาสีจึงเป็นสถานที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าเช่น กวางป่า   เป็นต้น    และอยู่ไม่ไกลจากพระราชวังของพระเจ้าพรหมทัตมากนักที่ตั้งอยู่ในระหว่างแม่น้ำวรุณและแม่อสี    เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้แจ้งในกฎธรรมชาติของความเป็นไปของมนุษย์ ทรงตัดสินพระทัยแสดงธรรมแก่ปัญจวัคคีย์ในวันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๘    หลังจากวันที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้เป็นเวลา ๒ เดือนแล้ว  พระพุทธเจ้าเสด็จพระราชดำเนินมาแสดงพระธรรมเทศนาที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน  ซึ่งเป็นชุมนุมของนักบวช      ที่ออกหาวิธีการหลุดพ้นจากความทุกข์จากความกดดันจากชนชั้นวรรณะในสังคมในสมัยก่อนพุทธกาลนั้น      ห่างจากตัวเมืองเมืองพาราณสีเป็นเมืองหลวงของแคว้นกาสีตั้งอยู่ริมฝั่งทางทิศตะวันตกของแม่น้ำคงคาในยุคปัจจุบันสารนารถเป็นส่วนหนึ่งของเมืองพาราณสี       ซึ่งเป็นอำเภอหนึ่งใน ๗๕ อำเภอของรัฐอุตตรประเทศ สาธารณรัฐอินเดีย.

      ปัญหาพิจารณาต่อไปอีกว่าเมื่อปัญจวัคคีย์ได้ผัสสะด้วยการฟังธรรมเทศนาแล้ววิญญาณของพวกเขาเกิดศรัทธาน้อมเอา  พระรัตนตรัยเป็นที่พึ่งเพียงอย่างเดียวในชีวิต ตัดสินละลัทธิเดิมที่เคยเป็นที่พึ่งของตัวเอง    คือการบำเพ็ญทุกรกิริยาในลัทธิศาสนาเชนเสีย พวกพากันยึดคำสอนของพระพุทธเจ้าเป็นที่พึ่งและเข้าบวชในพระพุทธศาสนา    ปัญหาที่ต้องวิเคราะห์ต่อไปอีกว่าการที่ปัญจวัคคีย์ตัดสินใจน้อมนำเอาหลักธรรมเป็นที่พึงเพียงอย่างเดียวขอออกบวชสำนักของพระศาสดานั้น       ทำให้เกิดองค์ประกอบศาสนา  ทำให้ให้เกิดพระพุทธศาสนาใช่หรือไม่ มีเหตุผลเพียงใด   พระเจ้าอโศกมหาราชได้เสด็จพระราชดำเนินมาสู่สถานแสดงปฐมเทศนาของพระพุทธเจ้า  ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวันและทรงโปรดเกล้า ฯ ให้สร้างวัดพระพุทธเจ้า (Buddha temple)  ในป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ทรงสร้างธัมเมฆสถูปขึ้นไว้เพื่อเป็นอนุสรณ์สถานเพื่อระลึกถึงการแสดงปฐมเทศนาของพระพุทธเจ้า  เป็นเหตุให้จิตวิญญาณของพระภิกษุอัญญาโกณทัญญะเกิดดวงตาเห็นธรรมในระดับโสดาบันมีจิตวิญญาณเกิดศรัทธาเข้าบวชในพระพุทธศาสนาเอาพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่ง 

             ทรงสร้างธัมมราชิกสถูปแสดงเป็นอนุสรณ์สถานระลึกถึงว่าสถานที่แห่งนี้เป็นสถานที่จิตของปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕     บรรลุธรรมสำเร็จเป็นพระอรหันต์  เมื่อฟังพระธรรมเทศนาเรื่องอนัตตลักขสูตรพูดถึงชีวิตมนุษย์ทุกคนว่า เป็นสิ่งไม่เที่ยงไม่ว่าจะอยู่ในวรรณะใดก็ตามทรงสร้างมูลคันธกุฏีของพระพุทธเจ้าไว้เพื่อเป็นอนุสรณ์สถานที่ส่งพระธรรมทูตรุ่นแรกไปยังทิศทั้ง ๔  เพื่อไปเผยแผ่หลักคำสอนของพระพุทธเจ้าและสอนวิธีปฏิบัติธรรมเพื่อใช้คำสอนของพระพุทธเจ้าพัฒนาศักยภาพของชีวิตให้รู้แจ้งแทงตลอดถึงความเป็นไปของการใช้ชีวิตของตัวเองส่วนพระองค์ก็เสด็จสู่ตำบลอุรุเวลาเสนิคมเพื่อโปรดชฏิล ๓ พี่น้อง เป็นต้นทรงสร้างเสาหินอโศกไว้ ๑ ต้นเพื่ออนุสรณ์สถานและจารึกด้วยอักษรพราหมีไว้เพื่อประกาศว่า  สถานที่แห่งนี้เป็นสถานที่แสดงปฐมเทศนาของพระพุทธเจ้าในยุคสมัยปัจจุบันนี้ตั้งอยู่ในตำบลสารนารถ อำเภอพาราณสี รัฐอุตตรประเทศ สาธารณรัฐอินเดีย  ณ ของบุคคลเหล่านั้น และกล่าวโดยสรุป     ศาสนาคือลัทธิความเชื่อว่าด้วยความรู้และความเป็นจริงในชีวิตมนุษย์ที่ศาสดานั้นได้ศึกษาค้นคว้าจนพบความรู้และความจริงของชีวิต   ที่ทนทานต่อการพิสูจน์ตามเกณฑ์มาตรฐานของความรู้และความเป็นจริงอย่างสมเหตุสมผล ปราศจากข้อสงสัยในคำตอบของความรู้และความจริงอีกต่อไปเมื่อศาสดาแล้วก็ต้องมีสาวกผู้ได้ฟังธรรมเกิดความเชื่อและศรัทธาในคำสอนนั้นมีพิธีกรรมเข้าบวชสู่ศาสนาและมีสถานที่แสดงธรรมนั้นด้วย เป็นต้น

บรรณนุกรม 

๑.ภาพถ่ายโดยช่างภาพอิสระ คุณมติ นิติพล  
๒.พระไตรปิฎกเล่ม ๔ ฉบับมหาจุฬา ฯ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๔  มหาสวรรคภาค ๑. ว่าด้วยพระภิกษุปัญจวัคคีย์เรื่องว่าด้วยอุททกดาบส รามบุตรข้อ.๑๐.