ปัญหาญาณวิทยาเกี่ยวกับตโปธารามในพระไตรปิฎก

          Epistemological Problems regarding  

               Tapodharam in The Tripitaka

บทนำ เรารู้อย่างไรว่าเป็นความจริง

          โดยทั่วไปแล้ว ชาวพุทธทั่วโลกต่างก็เคยได้ยินเรื่อง "ตโปธาราม" บ่อน้ำพุร้อนสำหรับผู้คนทุกวรรณะในรัฐพิหาร  สาธารณรัฐอินเดีย  เรื่องราวนี้ถูกถ่ายทอดมาจากชาวพุทธไทยที่ไปแสวงบุญที่สังเวชนียสถานทั้ง ๔ แห่ง ในสาธารณรัฐอินเดียและสหพันธสาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาล  เมื่อได้ยินเรื่อง "ตโปธาราม" แล้ว     ชาวพุทธไทยส่วนใหญ่ก็เชื่อว่า "ตโปธาราม" มีอยู่จริง     ยอมรับความจริงโดยปริยาย และไม่สงสัยในความจริงข้อนี้อีกต่อไป      

                แต่เมื่อผู้เขียนได้ศึกษาข้อเท็จจริงเกี่ยวกับ "มนุษย์" จากหลักฐานในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณ   พระพุทธเจ้าทรงสอนว่าพราหมณ์บางคนในโลกเป็นนักตรรกศาสตร์ นักปรัชญา    เมื่อได้ยินข้อเท็จจริงเกี่ยวกับมนุษย์ โลก  ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ และการพิสูจน์การมีอยู่ของเทพเจ้า  ที่สืบทอดต่อกันมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เมื่อพวกเขาแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับเรื่องนี้ โดยใช้เหตุผลซึ่งเป็นเครื่องมือนักปรัชญา ในการอธิบายความจริงของเรื่องราวเหล่านี้ตามปฏิภาณของตนเองตามหลักการแห่งเหตุผล   หรือเพื่อคาดคะเนความจริงในสิ่งที่ได้ยินมา   อย่างไรก็ตาม นักตรรกศาสตร์และนักปรัชญามักแสดงความคิดเห็นโดยใช้เหตุผล เพื่ออธิบายความจริงในเรื่องนั้น  บางครั้งพวกเขาใช้เหตุผล เพื่ออธิบายความจริงที่ถูกต้อง    บางครั้งพวกเขาใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงที่ไม่ถูกต้อง   บางครั้งพวกเขาอาจใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงเรื่องนั้นในลักษณะนี้     หรือในลักษณะนั้น  เมื่อเหตุผลของคำตอบไม่ชัดเจนว่ามันคืออะไร วิญญูชนจะไม่เชื่อว่าเป็นความจริงและไม่ยอมรับว่าเป็นความรู้ที่แท้จริงของเรื่องนั้น         

               ตามคำสอนของพระพุทธเจ้า       เมื่อได้ยินข้อเท็จจริงเกี่ยวกับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เราไม่ควรเชื่อทันทีว่าสิ่งนั้นเป็นความจริง เราควรสงสัยก่อนว่าสิ่งนั้นไม่จริง  จนกว่าเราจะได้ตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐาน  เมื่อเรามีหลักฐานเพียงพอ เราจะใช้หลักฐานนั้นเป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้ หรือคาดคะเนความจริง  โดยใช้เหตุผล ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงในเรื่องนั้นอย่างมีเหตุผล   เป็นต้น  

๒.ตามวิชาญาณวิทยา  นักปรัชญาสนใจศึกษาปัญหาของความจริง เกี่ยวกับต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์ องค์ประกอบของความรู้ของมนุษย์ วิธีการพิจารณาความจริงของพระพุทธเจ้า ความสมเหตุสมผลของความรู้ของมนุษย์ และทฤษฏีความรู้หรือญาณวิทยามีหน้าที่ตอบคำถามที่ว่า"เราจะรู้ได้อย่างไรว่ามันเป็นความจริง" 

            ในการศึกษาต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์    แหล่งกำเนิดของความรู้ของมนุษย์ต้องรับรู้ผ่านอายตนะภายใน และสั่งสมไว้ในจิตใจมนุษย์เท่านั้น    ดังนั้น บุคคลที่สามารถถือเป็นพยานหลักฐานเพื่อยืนยันความจริงของคำตอบในเรื่องที่น่าสงสัยได้ จะต้องมีความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสของตนเองเท่านั้น  จึงจะสามารถเป็นพยานหลักฐานได้   หากปราศจากความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสของตนเอง เขาก็ไม่สามารถยืนยันความจริงในเรื่องนั้นได้ ดังนั้น ตามทฤษฏีความรู้หรือญาณวิทยานั้น   เมื่อนักปรัชญาแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับความจริงของเรื่องใดเรื่องหนึ่งนั้น    จะต้องมีหลักฐานเพื่อพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้น       หากไม่มีหลักฐานใดพิสูจน์ความจริง  นักปรัชญาจะถือว่าข้อเท็จจริงที่ได้ยินมานั้นเป็นเท็จ เป็นต้น  

                    ในปัญหาเกี่ยวกับความจริงของมนุษย์ ตามหลักอภิปรัชญามนุษย์ถูกมองว่าเป็นความจริงที่สมมติขึ้นกว่า ๒,๕๐๐ ปี  เมื่อนครราชคฤห์    เมืองหลวงแห่งอาณาจักรมคธอันยิ่งใหญ่ กลายเป็นเมืองร้างไร้ผู้คน    เนื่องจากพระเจ้าอชาตศัตรูย้ายนครราชคฤห์ ไปยังเมืองปาฏลีบุตร  เมืองชายแดนของรัฐมคธโบราณ   นครราชคฤห์จึงกลายเป็นนครแห่งความทรงจำของมนุษยชาติ  เหลือเพียงหลักฐานทางวัตถุ  เช่น ภูเขาห้าลูกที่โอบล้อมนครราชคฤห์โบราณ และหลักฐานเอกสารในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณ  และความทรงจำกลายเป็นสัญญาห่อหุ้มดวงวิญญาณของชาวนครราชคฤห์ เมื่อตายไป  ก็จะติดตามดวงวิญญาณไปยังภพอื่น  หรือกลับชาติมาเกิดเป็นมนุษย์ตามกฎธรรมชาติของชีวิตมนุษย์    จากหลักฐานเอกสารสู่หลักฐานทางวัตถุโดยการสร้างโบราณสถานขึ้นมา เพื่อเป็นอนุสรณ์สถานรำลึกถึงเหตุการณ์เกิดขึ้นในสมัยพุทธกาล        แม้ความรู้หลายประเภทติดตามวิญญาณของมนุษย์ในสมัยพุทธกาลไปเกิดในภพภูมิอื่น        เมื่อสิ้นอายุขัยของภพภูมินั้น พวกเขาจะกลับไปเกิดในภพภูมิมนุษย์อีกครั้งหนึ่ง การตามรอยบาทพระพุทธเจ้าของชาวพุทธทั่วโลก จึงกลับคืนสู่ดินแดนแห่งพระพุทธเจ้าอีกครั้ง  เมื่อมนุษยชาติเห็นคุณค่าของพระพุทธเจ้า ความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์ก็ช่วยสนองความอยากรู้อยากเห็นของมนุษย์ได้มากยิ่งขึ้นไป   

๒.๑ ทฤษฎีประสบการณ์นิยม เป็นทฤษฎีญาณวิทยาเกี่ยวกับต้นกำเนิดของความรู้ของมนุษย์ มีแนวคิดที่ว่า  มนุษย์รับรู้ผ่านประสาทสัมผัสเพียงเดียว   นั่นคือผู้เขียนรับรู้ผ่านประสาทสัมผัสของตนเอง เมื่อผู้เขียนได้เดินทางมาสู่ Saptadhara  เป็นแหล่งอาบน้ำพุร้อน ตั้งอยู่บนเส้นทางจากเมืองเก่าราชคฤห์ไปยังเมืองเก่านาลันทา ถัดจากวัดเวฬุวันมหาวิหารไปทางทิศตะวันออกนั้น    แหล่งอาบน้ำพุร้อนแห่งนี้เรียกว่าสัปตธารา  (Saptadhara)      ตั้งอยู่บนเชิงเขาไวภาวะ (Vaibhava)  เป็นสถานอาบน้ำร้อนตั้งอยู่ในวัดต่าง ๆ ทั้งหมด ๗ แห่งด้วยกัน  แต่ละวัดมีน้ำพุร้อนเป็นของตัวเอง ในแต่ละวัด  มีเทพเจ้าต่างๆ ประดิษฐานอยู่ในวัด  ซึ่งผู้คนสามารถมองเห็นได้ ผู้คนจะไปอาบน้ำพุร้อนในวัดที่มีเทพเจ้าที่ตนบูชา    บนยอดเขาไวภาวะเป็นที่ตั้งของถ้ำสัตบรรณคูหา         ซึ่งเป็นสถานที่ที่สังคายนาพระไตรปิฎกครั้งแรก. สายน้ำที่ไหลออกมาจากสัปตธาราเป็นสายน้ำเล็ก ๆ  เรียกว่า เป็นแม่น้ำเดือด  มีต้นกำเนิดจากแอ่งทะเลสาปใต้ภูเขาไวภาระ ไหลผ่านเมืองราชคฤห์ เมื่อไหลผ่าน "ขุมภีนรก"  แม่น้ำจะเดือดทันที   เนื่องจากสถานที่นี้  มีเรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับพระไตรปิฎก จึงทำให้ผู้เขียนสนใจศึกษาเรื่องราวของตโปทารา น่าจะมีประโยชน์ในการศึกษาพระพุทธศาสนา ให้มีความรู้ความเข้าใจมากยิ่งขึ้นไป.  

         ความสำคัญของแม่น้ำตโปธารานี้ตั้งอยู่ในพระราชอุทยานเวฬุวัน   ซึ่งเป็นพระราชอุทยานที่พระเจ้าพิมพิสารทรงถวายเป็นที่จำพรรษาของพระพุทธเจ้าและพระภิกษุสงฆ์จำนวน ๑,๒๕๐ รูป   ใช้เป็นสถานที่ปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน เพื่อพัฒนาศักยภาพทางจิตของชาวเมืองราชคฤห์  แคว้นมคธ ในสมัยพุทธกาล   ให้มีการดำเนินชีวิตที่เข้มแข็ง มีความเพียรพยายาม อดทนต่ออารมณ์ต่าง ๆ  ที่เข้ามาในชีวิตตลอดเวลา     เพราะการปฏิบัติธรรมทำให้จิตไม่อ่อนแอ  ปราศจากกิเลสในจิต  เป็นผู้บริสุทธิ์ มีจิตใจอ่อนโยน   เหมาะกับการทำงาน..ไม่มีจิตใจหยาบกระด้าง  มีสมาธิมั่นคง  จิตจะไม่หวั่นไหวในอารมณ์ต่าง ๆ  ผ่านอายตนะภายในร่างกาย และสั่งสมไว้ในจิต 

          ตโปธารามเป็นหนึ่งในสถานที่สำคัญสำหรับการท่องเที่ยวเชิงศาสนาฮินดู ในเมืองราชคฤห์  ดังนั้น ผู้เขียนได้เคยมาที่นี้หลายครั้งในฐานะพระวิทยากรสอนธรรมะให้กับผู้แสวงบุญชาวไทยมาหลายปี การเขียนเรื่องราวเกี่ยวกับสถานที่แห่งนี้ ช่วยให้เราเข้าใจวิธีคิดในเชิงปรัชญาและศาสนาได้เป็นอย่างดี การเดินทางในแดนพุทธภูมิจะไม่สูญเปล่าจากความพึงพอใจของการเดินทางที่รู้สึกเหมือนเสียเวลาและเงินไปโดยเปล่าประโยชน์ทำให้เราเข้าใจความทุกข์ของชีวิต

          เมื่อเราศึกษาพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๒ (ฉบับมหาจุฬาฯ) มหาวิภังค์ ภาค ๒  ชข้อ ๗ นหานสิกขาบทว่าด้วยการสรงน้ำนอกสมัยเรื่องพระเจ้าพิมพิสาร ข้อ ๓๕๗. ว่า สมัยนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเวฬุวัน  สถานที่ให้เหยื่อกระแต  เขตกรุงราชคฤห์ ครั้งนั้นพระภิกษุทั้งหลายทรงน้ำในแม่น้ำตโปทา ที่นั้นพระเจ้าพิมพิสาร จอมทัพมคธรัฐ เสด็จไปแม่น้ำตโปทา  ด้วยพระราชประสงค์จะทรงสนานพระเศียร ประทับรออยู่ด้านหนึ่งด้วยพระดำริว่า เราจะสนานต่อเมื่อคุณเจ้าทั้งหลายสรงน้ำเสร็จแล้ว" พระภิกษุสรงน้ำจนพลบค่ำ ครั้งนั้นพระเจ้าพิมพิสารจอมทัพรับมคธทรงสนานพระเศียรในเวลาพลบค่ำ  เมื่อประตูเมืองปิดจำเป็นต้องประทับนอกเมือง  เช้าตรูจึงเสด็จไปเข้าเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับทั้ง ๆ ที่เครื่องประทินพระวรกายยังไม่จางหาย  ครั้งแล้วถวายอภิวาทพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วประทับในที่อันควร พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสถาม พระเจ้าพิมพิสาร จอมทัพรัฐมคธ เห็นชัด ชวนให้อยากรับเอาไปปฏิบัติ เร้าใจให้อาจหาญแกล้วกล้า ปลอบชโลมใจให้สดชื่นร่าเริงด้วยธรรมิกถา ลำดับนั้นพระเจ้าพิมพิสาร จอมทัพรัฐมคธผู้ซึ้งพระผู้มีพระภาคทรงชี้แจงให้เห็นชัด  ชวนให้อยากรับเอาไปปฏิบัติ เร้าใจให้อาจหาญแกล้วกล้า ปลอบชโลมใจให้สดชื่นร่าเริงด้วยธรรมิกถา ทรงลุกขึ้นจาอาสนะถวายอภิวาทพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้วประทักษิณแล้วเสด็จไป.  

เมืองราชคฤห์ 

         ทรงประชุมสงฆ์บัญญัติสิกขาบทลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้ารับสั่งประชุมทรงสงฆ์เพราะเรื่องนี้เป็นต้นเหตุทรงสอบถามภิกษุทั้งหลายว่า "ภิกษุทั้งหลาย ทราบว่าพวกเธอเห็นพระราชาอาบน้่ำยังไม่รู้จักความพอดีจริงหรือ"ภิกษุทั้งหลายทูลว่า" จริงพระพุทธเจ้าขา "พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงตำหนิว่า "ฯลฯ ภิกษุทั้งหลายไฉนพวกโมฆบุรุษเหล่านั้น เห็นพระราชาแล้วยังอาบน้ำไม่รู้ความพอดีเล่า ภิกษุทั้งหลายการกระทำอย่างนี้ มิได้ทำคนที่ยังไม่เลื่อมใสให้เลื่อมใส  หรือทำคนที่เลื่อมใสอยู่แล้วให้เลื่อมใส ยิ่งขึ้นเลย ฯลฯ แล้วจึงรับสั่งให้ภิกษุทั้งหลายยกสิกขาบทนี้ขึ้นแสดงดังนี้ บัญญัติก็ภิกษุใด ยังไม่ถึงครึ่งเดือน อาบน้ำต้องอาบัติปาจิตตีย์  สิกขาบทนี้พระผู้มีพระภาคทรงบัญญัติไว้แก่พระภิกษุทั้งหลายดังนี้. 

           จากพระไตรปิฎกเราวิเคราะห์ได้ว่า ตโปธาม เป็นสถานที่ตั้งอยู่ในวัดเวฬุวันมหาวิหาร เพราะเคยเป็นพระราชอุทยานมาก่อน แต่ถวายเป็นที่จำพรรษาของพระพุทธเจ้า หลังจากพระองคืได้เสด็จมาเผยแผ่พุทธศาสนา ทำให้ผู้คนสละวรรณะเดิมออกบวชเป็นจำนวนมากและเอาพระรัตนตรัยเป็นที่พึ่งในยุคต่อมา.  จากหลักฐานในพระไตรปิฎกนั้น พระเจ้าพิมพิสารทรงมีพระราชศรัทธาในพระพุทธเจ้าและพุทธสาวก ทรงรอเข้าคิวสนานน้ำพุร้อนหลังจากพระภิกษุในวัดเวฬุวันจนถึงดึก จนเสด็จเข้าสู่ตัวเมืองราชคฤห์ไม่ได้เพราะประตูเมืองปิดก่อนเป็นต้นเหตุพระพุทธเจ้าทรงประชุมสงฆ์ เพื่อบัญญัติพระธรรมวินัยให้สรงน้ำ ๑๕ วันครั้งยกเว้นมีเหตุจำเป็นอื่น ๆ