ปัญหาญาณวิทยาของวัดเวฬุวันมหาวิหารในพระไตรปิฎก

the Epistemological problems of Venuvan Maha Vihara in the Tripitaka   according to Buddhaphumi's philosophy 

บทนำ 

           การศึกษาพระพุทธศาสนาตามหลักปรัชญา   เมื่อนักปข้อเท็จจริงในปัญหาเกี่ยวกับความจริงของเรื่องใด   ตามหลักปรัชญาห้ามมิให้เชื่อข้อเท็จจริงว่าเป็นความจริงทันที จนกว่าจะรวบรวมหลักฐานให้เพียงพอเป็นข้อมูลมาวิเคราะห์เพื่อหาเหตุผลยืนยันความจริงของคำตอบในเรื่องนั้นได้ หากพยานหลักฐานเป็นพยานบุคคลที่จะให้การยืนยันข้อเท็จจริงของคำตอบในเรื่องนั้น  ต้องมีความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสและสั่งสมเป็นความรู้อยู่ในจิตใจของเขาเท่านั้น   การเขียนบทความนี้  ผู้เขียนก็มีความรู้จากประสบการณ์ผ่านประสาทสัมผัสของตนเอง เมื่อได้เดินทางมาแสวงบุญในพุทธสถานวัดเวฬุวันมหาวิหารหลายครั้งในฐานะผู้แสวงบุญบ้าง ในฐานพระวิทยากรผู้บรรยายเกี่ยวกับวัดแห่งนี้หลายครั้ง ความมีอยู่ของวัดแห่งแรกในพระพุทธศาสนาบ่อเกิดความรู้และความจริงตามหลักญาณวิทยาที่เรียกว่า  "ทฤฎีความรู้ประจักษ์นิยม"  มีแนวคิดว่าบ่อเกิดความรู้ของมนนุษย์ต้องรับผ่านประสาทสัมผัสเท่านั้น       ถึงจะถือว่าเป็นความรู้และความจริงกล่าวคือ ความมีอยู่จริงของวัดเวฬุวันมหาวิหารต้องรับรู้ผ่านประสาทสัมผัสของมนุษย์จึงจะถือว่าวัดแห่งนี้มีอยู่จริง   ปัญหาว่าวัดแห่งนี้ตั้งอยู่ที่ไหนมีพยานหลักฐานจากแหล่งความรู้ใดถือยันยันข้อเท็จจริงว่าเป็นสถานที่จริง   เป็นเรื่องที่ผู้เขียนสงสัยจำเป็นต้องศึกษาหาความรู้เพื่อรวบรวมหลักฐานวิเคราะห์ข้อมูลในสิ่งที่ตนสงสัยเพื่อหาเหตุผลของคำตอบ  ต้องมีระเบียบวิธีคิดจะคิดไปเองโดยไม่มีข้อเท็จจริงผ่านประสาทสัมผัสของตนมิได้ เพราะทำให้ความรู้กลายเป็นความเท็จได้จากที่มาของความรู้ในพยานเอกสารพจนานุกรมแปลไทย-ไทยอภิปรัชญาเป็นสาขาหนึ่งของวิชาปรัชญานั้น      เป็นวิชาที่ว่าด้วยความแท้จริงซึ่งเป็นเนื้อสำคัญของปรัชญา ดังนั้นวัดเวฬุวันเป็นหนึ่งในสรรพสิ่งของโลกและจักรวาล  สิ่งที่รับรู้ด้วยขอบเขตประสาทสัมผัสของมนุษย์ อยู่ในโลกของปรากฏการณ์และเป็นสิ่งที่มิได้อยู่เหนือประสาทสัมผัสของมนุษย์ขึ้นไปแต่อย่างใด  

      ผู้เขียนได้ศึกษาข้อมูลคำว่า "วัด"   จากที่มาของความรู้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานพ.ศ. ๒๕๕๔ นั้น  ได้นิยามความหมายของคำว่า   "วัด"   ในภาษาอังกฤษใช้คำว่า temple และ Monastery ส่วนคำว่า "เทวสถาน"ในภาษาอังกฤษและภาษาฝรั่งเศส ใช้คำว่า temple เช่นเดียวกัน [๑]ส่วนคำว่า เทวสถานเขียนเป็นภาษาอังกฤษว่า "temple"     หากเราแปลความหมายตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน     พ.ศ. ๒๕๕๔  หมายถึงสถานที่ซึ่งถือว่าเป็นประทับหรือสิงสถิตของเทพเจ้า เทวดา หรือเทวรูป ส่วนคำว่า "วัด" หมายถึง สถานที่ทางศาสนาโดยปกติมีโบสถ์ วิหาร ที่อยู่ของพระภิกษุสงฆ์หรือ นักบวชเป็นต้น ส่วนคำว่า Monastery แปลว่า วัด  ที่อยู่ของพระ [๒]  ดังนั้นคำว่าวัดในพระพุทธศาสนาน่าใช้คำว่า Monastery ถูกต้องมากกว่า     ใช้คำว่า temple เป็นต้น  ตัวอย่างเช่น The Royal Thai Monastery เป็นต้น  

๑.การเผยแผ่พระพุทธศาสนาเพื่อพัฒนาศักยภาพของมนุษย์ที่เมืองราชคฤห์  เมื่อพระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมกับปัญจวัคคีย์ เพื่อให้เกิดความเข้าใจในชีวิตจริง และพัฒนาศักยภาพชีวิตของปัญจวัคคีย์   จนสามารถปฏิบัติธรรมตามวิธีการของมรรคมีองค์๘ จนบรรลุถึงความรู้แท้ จริงในระดับอภิญญา ๖    พระองค์ทรงตัดสินพระทัยส่งพระภิกษุจำนวน ๖๐ รูปเป็นพระธรรมทูตไปเผยแผ่พระพุทธศาสนา     ไปพัฒนาศักยภาพของชีวิตของชาวโลกในดินแดนต่าง ๆ ทั่วชมพูทวีป      ส่วนพระองค์จะเสด็จไปยังตำบลอุรุเวลาเสนานิคม  ดังปรากฎหลักฐานจากที่มาของความรู้ในพยานเอกสารพระไตรปิฎกออนไลน์ฉบับมหาจุฬา ฯ     เล่มที่ ๔ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๔  มหาวรรค ภาค ๑ [๑.มหาขันธกะ มารกถา] ข้อ  [๓๒]ครั้งนั้นพระผู้มีพระภาคได้รับสั่งกับพระภิกษุเหล่านั้นว่า    "ภิกษุทั้งหลายเราพ้นจากบ่วงทั้งปวง ทั้งที่เป็นของทิพย์ทั้งที่เป็นของมนุษย์แม้พวกเธอก็พ้นแล้วจากบ่วงทั้งปวงทั้งที่เป็นของทิพย์ทั้งที่เป็นของมนุษย์      ภิกษุทั้งหลายพวกเธอจงจาริกไปเพื่อประโยชน์สุขแก่ชนจำนวนมากเพื่ออนุเคราะห์ชาวโลก        เพื่ออนุเคราะห์ชาวโลกเพื่อประโยชน์เกื้อกูลและความสุขของทวยเทพและมนุษย์ อย่าไปโดยทางเดียวกันสองรูป    จงแสดงธรรมที่มีความงามในเบื้องต้นความงามในท่ามกลาง และความงามในที่สุด  จงประกาศพรหมจรรย์พร้องทั้งอรรถและพยัญชนะบริสุทธิ์บริบูรณ์ครบถ้วน    สัตว์ทั้งหลายที่มีธุลีในตาน้อย     มีอยู่ย่อมเสื่อมเพราะมิได้ฟังธรรมจักมีผู้รู้ธรรมภิกษุทั้งหลาย  แม้เราจักไปอุรุเวลาเสนานิคมเพื่อแสดงธรรม"

     จากพยานหลักฐานของข้อความในพระไตรปิฎกนั้น ข้อเท็จจริงรับฟังได้เป็นข้อยุติว่าเมื่อพระพุทธเจ้าทรงพิจารณาเห็นว่าบัดนี้ปัญจวัคคีย์ พระยสและสหายรวม ๕๔ รูป  ได้พัฒนาศักยภาพของชีวิตตามวิธีการปฏิบัติธรรมตามมรรคมีองค์  จนบรรลุถึงความรู้ในระดับอภิญญา๖  แล้ว ทรงตัดสินพระทัยส่งพระธรรมทูตสายต่างประเทศไปประกาศพระพุทธศาสนายังประเทศต่างๆ ในชมพูทวีปเป็นครั้งแรกที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน พระนครพาราณสี แคว้นกาสี  และมีผู้ศรัทธาออกบวช ๖๐ คนแล้ว ทรงได้ตัดสินพระทัยส่งพระธรรมทูตสายต่างประเทศจำนวน ๖๐ รูปไปเผยแผ่พระพุทธศาสนายังดินแดนต่าง ๆ ในชมพูทวีป  ส่วนพระองค์ทรงเสร็จไปเผยแผ่ไปเผยแผ่วิธีการปฏิบัติตามมรรคมีองค์๘ แก่ชฏิล ๓ พี่น้องที่ตำบลอุรุเวลาเสนานิคมในแคว้นมคธใช้เวลา ๒ เดือน สอนชฏิล ๓  พี่น้องและบริวารที่เข้ามาศึกษาใน ๓ สำนัก จำนวน๑,๐๐๐ คนจนสำเร็จเป็นพระอรหันต์  

          ๒. มูลเหตุของการสร้างวัดแห่งนี้เป็นวัดแรกในพระพุทธศาสนา      เมื่อพระพุทธเจ้าแสดงปฐมเทศนาเพื่อประกาศพุทธธรรมแก่ชาวโลกที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เมืองพาราณสี แคว้นกาสี (อำเภอพาราณสี รัฐอุตตรประเทศ ในปัจจุบัน) แล้วหลังจากแสดงธรรมโปรดชฏิล ๓ พี่น้องที่เมืองอุรุเวลาเสนานิคม ในปัจจุบันเรียกว่าตำบลพุทธคยาใช้เวลาเกือบ ๒ เดือน     เปลี่ยนมิจฉาทิฐิเป็นสัมมาทิฐิ สอนให้ชฏิลปฏิบัติธรรมตามมรรคมีองค์ ๘ แล้ว    จนจิตบรรลุธรรมสำเร็จ  เป็นพระอรหันต์พระพุทธองค์ได้ทรงเสด็จมาที่เมืองราชคฤห์    พร้อมด้วยชฏิล ๓ พี่น้องและบริวาร อีก ๑๐๐๐ รูป  เสด็จมาโปรดพระเจ้าพิมพิสาร และชาวเมืองราชคฤห์    ทรงแสดงธรรมโปรดพระเจ้าพิมพิสารและประชาชนชาวเมืองราชคฤห์เกิดดวงตาเห็นธรรม      เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จพระราชดำเนินมาประกาศพระพุทธศาสนาที่พระนครราชคฤห์พร้อมด้วยภิกษุเคยเป็นชฏิลจำนวน ๑๐๐๐ รูป  พระเจ้าพิมพิสารและประชาชนจำนวน ๑๒๐,๐๐๐ คน ถวายการต้อนรับที่ลัฏฐิวัน ณ สวนตาลหนุ่มพระพุทธเจ้าทรงแสดงพระธรรมเทศนาเรื่องอนุปุพพิกถา เป็นหลักธรรมเกี่ยวกับเรื่องของการให้ทาน ศีล สวรรค์ โทษของกามและอนิสงค์ของการออกจากกามโดยลำดับต่อจากนั้นทรงแสดงอริยสัจ ๔ พระเจ้าพิมพิสารพร้อมทั้งพราหมณ์ คฤหบดี จำนวน ๑๑๐,๐๐๐ คน ตั้งสติพิจารณาพระธรรมเทศนาด้วยความเข้าใจอย่างแจ้งชัดปราศจากข้อสงสัยในชีวิตอีกต่อไป เกิดดวงตาเห็นธรรมจิตบรรลุธรรมระดับโสดาบัน  ดังปรากฎหลักฐานในพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๔ ฉบับมหาจุฬา ฯ  เรื่องพระเจ้าพิมพิสาร ข้อ ๕๖ กล่าวว่า ....ลำดับนั้น  พระผู้มีพระภาคทรงทราบความรำพึงในใจ พวกพราหณ์คหบดีชาวมคธ ๑๒ นหุตเหล่านั้นด้วยพระทัย จึงได้อนุปุพพิกถาคือทรงประกาศทานกถา สีลกถา สัคคกถา กามานวกถา เนกขัมมานิสังสกถา .....        ในวันต่อมาพระพุทธเจ้าได้เสด็จไปเสวย ณ พระราชนิเวศน์พร้อมด้วยพระภิกษุสงฆ์     เมื่อเสวยภัตตาหารเช้าแล้วพระเจ้าพิมพิสารได้ทรงหลั่งน้ำจากพระเต้าทอง ทรงได้ถวายพระราชอุทยานเวฬุวันแด่พระภิษุสงฆ์มีพระพุทธประทาน เป็นสังฆารามแห่งแรกนี้ไว้ในพระพุทธศาสนา  เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จพระราชดำเนินกลับพร้อมพระอรหันตสาวก ทรงปรารถเหตุที่พระเจ้าพิมพิสารถวายเวฬุวันป่าไผ่ พระพุทธเจ้าทรงมีพบรมพุทธานุญาให้วัดแห่งแรกในพระพุทธศาสนา  

        ๓. บันทึกของสมณะฟาเหียน            

   ได้บันทึกในช่วงปี ๙๔๒-๙๕๗ ไว้ว่าเมื่อได้เดินทางออกจากเมืองราชคฤห์อันเก่าแก่ของพระเจ้าพิมพิสาร ไปทางทิศตะวันตก ประมาณ ๑๐๐ เมตร สมณะฟาเหียนได้พบอุทยานป่าไม้ไฝ่ กรัณฑ (เวฬุวัน)  ในสมัยนั้นยังมีวิหารโบราณ ที่พระเจ้าพิมพิสารได้สร้างถวายในวัดแห่งนี้ด้วยปรากฎอยู่มีพระภิกษุจำพรรษาช่วยกันดูพระวิหารแห่งนี้  รดน้ำต้นไม้ ปัดกวาดวิหารลานวัดอยู่ในขณะสมณฟาเหียนเข้าไปศึกษาวัดแห่งแรกในพระพุทธศาสนา  

       ๔.วัดแห่งแรกในพระพุทธศาสนา ทรงมีจิตศรัทธาถวายสังฆารามแห่งแรกไว้เป็นสมบัติในพุทธศาสนาดังปรากฎหลักฐานในพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๔ ฉบับมหาจุฬา ฯ เรื่องพระเจ้าพิมพิสาร จอมทัพมคธรัฐข้อ ๕๙ ว่า"ครั้งนั้นพระผู้มีพระภาคได้เสด็จพระราชดำเนินไปยังพระราชนิเวศน์ของพระเจ้าพิมพิสารจอมทัพมคธรัฐ     ครั้นถึงแล้วที่ประทับนั่งบนอาสนะที่เขาจัดถวายพร้อมพระภิกษุสงฆ์ ......ท้าวเธอทรงดำริว่า   "พระผู้มีพระภาคควรประทับที่ไหนหนอ ที่แห่งใดอยู่ไม่ไกลและไม่ใกล้จากหมู่บ้านนัก คมนาคมสะดวก  ผู้ประสงค์พึงเข้าเฝ้าได้กลางวัน ไม่พลุกพล่าน  กลางคืนเงียบสงัด  เสียงไม่อึกทึก เว้นจากคนสัญจรไปมาเป็นที่กระทำลับของหมู่มนุษย์ ควรแก่การหลีกเร้น ......เราพึงถวายอุทยานเวฬุวันแด่พระภิกษุสงฆ์ผู้มีพระพุทธเจ้าเป็นประมุข..."  

           จากพุทธพจน์ในพระไตรปิฎกกล่าวยืนยัน เป็นพยานหลักฐานว่า วัดเวฬุวันเป็นวัดแห่งแรกในพระพุทธศาสนา โดยพระเจ้าพิมพิสารกษัตริย์ที่ปกครองเมืองราชคฤห์ แคว้นมคธ เป็นผู้มีจิตศรัทธาถวายพระอุทยานเวฬุวัน สวนหลวง แด่พระพุทธเจ้า ด้วยเหตุว่า

       ๑. ไม่ไกลและไม่ใกล้จากหมู่บ้านหรือพระราชวังของพระเจ้าพิมพิสาร เพื่อใช้เป็นประทับเพื่อแสดงพระธรรมเทศนาและปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานแก่พระภิกษุที่บวชใหม่พระพุทธศาสนาและใช้บิณฑบาตรเพื่อยังชีพโดยอาศัยผู้อื่น.

       ๒. การคมนาคมสะดวกเมื่อชาวเมืองราชคฤห์บุคคลใดมีปัญหาของชีวิตก็สามารถสนทนาธรรมกับพระพุทธเจ้าในวัดเวฬุวันมหาวิหารได้ง่าย สถานตั้งอยู่ไกลจากพระราชวังพระเจ้าพิมพ์สารมากนัก  เพื่อรู้แจ้งตลอดของความทุกข์ของชีวิตตัวเองได้ง่าย เพราะไม่ไกลจากหมู่บ้านที่ตัวเองอาศัยอยู่ได้ เมื่ออุทยานเวฬุวันเป็นพระราชอุทยานของพระเจ้าพิมพิสารมาก่อน เส้นทางคมนาคมจึงได้รับการพัฒนาให้ได้รับความสะดวกสบาย

          ๓.  ผู้ประสงค์พึงเข้าเฝ้าได้กลางวัน      เมื่อชาวเมืองราชคฤห์ผู้ประสบกับความทุกข์ซ้ำซากเกิดขึ้นในจิตใจของตัวเองสามารถเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้าได้เพื่อปรึกษาความทุกข์ในชีวิตได้ในเวลากลางวัน เพื่อจัดการกับปัญหาเพื่อให้จิตรู้แจ้งแทงตลอดในความทุกข์นั้น

          ๔. ที่มาความรู้ของผู้เขียน

ความรู้และความมีอยู่จริงของวัดเวฬุวันมหาวิหาร ซึ่งเป็นวัดแห่งแรกในพระพุทธศาสนาเถรวาทนั้น ตามทฤษฎีความรู้ในสาขาญาณวิทยา ซึ่งเป็นสาขาหนึ่งของวิชาปรัชญานั้น ในทฤษฎีประจักษ์นิยมมีแนวคิดว่า "ความรู้และความเป็นจริงนั้น ต้องสามารถรับรู้ด้วยประสาทสัมผัสเพียงอย่างเดียวเท่านั้น" ดังนั้น บ่อเกิดที่มาของความรู้จึงเกิดจากประสาทสัมผัสของมนุษย์เท่านั้น จึงจะถือว่าเป็นความรู้ที่มีอยู่จริง    กล่าวคือผู้เขียนได้รับรู้ในความมีอยู่จริงของวัดเวฬุวันมหาวิหารผ่านประสบการณ์ทางประสาทสัมผัสของผู้เขียนเอง  เมื่อเดือนกันยายนปี ๒๐๐๒    ผู้เขียนได้เดินทางมาแสวงบุญในวัดแห่งนี้ในโครงการปฏิบัติธรรมในแดนพุทธภูมิของนักศึกษาเมืองพาราณสี  

              สภาพของวัดเป็นโบราณสถานในพระพุทธศาสนา มีการแสดงอาณาเขตของวัดด้วยการกั้นรั้ว ล้อมรอบขอบชิดแสดงอาณาเขตเด่นชัดแน่นอน ภายในวัดมีสระน้ำหนึ่งแห่ง มีต้นไผ่ขึ้นเต็มไปหมดตั้งอยู่ไม่ไกลจาก ตโปธาราน้ำพุร้อนใต้ดินไหลตลอดทั้งปี    แต่วัดแห่งนี้กลายเป็นวัดร้างไปแล้ว ไม่มีพระภิกษุจำพรรษา เช่น  สมัยพุทธกาล  แต่กองโบราณคดีของอินเดียได้ล้อมกำแพงไว้ ยังได้รับการอนุรักษ์ไว้  เป็นพุทธสถานหนึ่งตั้งอยู่ในเมืองราชคฤห์อันเก่าแก่   ตั้งแต่สมัยพุทธกาลให้ผู้แสวงบุญที่เดินทางจากทั่วมุมโลกมาประกอบพิธีปฏิบัติบูชา  และตั้งพุทธานุสสติระลึกถึงการทรงงานเผยแผ่พระพุทธศาสนาของพระพุทธเจ้า   ได้เดินทางมาเยี่ยมชมไม่เคยขาดสายมีการรักษาบรรยายกาศให้เหมือนสมัยพุทธกาลไว้เป็นอย่างดี    ในวัดเวฬุวันมหาวิหารแห่งนี้นั้น ได้มีการอนุรักษ์สระน้ำที่พระพุทธเจ้าใช้สรงน้ำไว้มีการปลูกต้นไม้ไผ่ไว้เป็นสวนเช่นเดียวกับพระราชอุทยานของพระเจ้าพิมพิสารในสมัยพุทธกาล  เมื่อคณะของเราเดินทางมาถึงเสียค่าเข้าชม ๕๐ รูปี ก็เดินทางไปสู่บริเวณลานที่ประดิษฐานพระพุทธรูปปางประทานพรขนาดเล็กไว้คณะของเราเริ่มพิธีกรรมปฏิบัติบูชาด้วยการสวดมนต์ไหว้พระ   และนั่งสมาธิประกอบคำบรรยายของพระธรรมวิทยากร           แม้วัดแห่งนี้เหลือแต่ร่องรอยไว้ให้เราจินตนาการย้อนหลังไปถึงเหตุการณ์สมัยเมื่อ ๒, ๕๐๐ กว่าปีแค่คุณค่าของสถานที่แห่งยังเป็นมนต์ขลังที่เราสนใจศึกษาหาคำตอบในประเด็นที่สงสัยต่อไปอีกไม่มีวันจบสิ้น เราค้บพบว่าเดิมวัดเวฬุวันมหาวิหารนั้น เป็นพระราชอุทยานหลวงเวฬุวัน    เป็นสวนป่าไผ่ของพระเจ้าพิมพิสาร ผู้เป็นกษัตริย์ปกครองแคว้นมคธมีเมืองหลวงชื่อว่าราชคฤห์    พระเจ้าพิมพิสารทรงใช้พระราชอุทยานเวฬุวันแห่งนี้     เป็นสถานที่พักผ่อนพระอริยาบถส่วนพระองค์และพระบรมวงศานุวงศ์  สถานที่แห่งนี้ตั้งอยู่ไม่ไกลจากพระราชวังราชคฤห์อันเก่าแก่    เป็นสถานที่ประทับของพระเจ้าพิมพิสารเป็นสถานที่รื่นรมย์ของสวนไฝ่  มีความสงบเงียบ อยู่บนเส้นทางคมนาคมเดินทางไปมาอย่างสะดวกสบาย เหมาะแก่พระองค์และข้าราชบริพารได้เสด็จมาฟังธรรมะและสนทนาธรรมกับพระพุทธเจ้า

บรรณานุกรม 
(๑) https://dict.longdo.com/search/เทวสถาน.
(๒) https://dict.longdo.com/search/Monastery
(๓) พระไตรปิฎกเล่มที่ ๔ พระวินัยปิฎกเล่มที่ ๔ ฉบับมหาจุฬา ฯ เรื่องพระเจ้าพิมพิสาร ข้อ ๕๖
(๔) พระยาสุรินทรฤาชัย (จันทร์ ตุงคสวัสดิ์). จดหมายเหตุ จดหมายเหตุแห่งพุทธอาณาจักรของพระภิกษุฟาเหียน ครั้งที่ ๒  มูลนิธิมหามกุฏราชวิทยาลัย,  หน้า๑๕๔