บทนำ ปรัชญาพุทธภูมิ: การวิเคราะห์องค์ประกอบสำคัญของพระพุทธศาสนา

Intruduction to   Buddhaphumi Philosophy : An Analysis of the Key Elements of Buddhism

๑.บทนำ  ความเป็นมาและความสำคัญของพระพุทธศาสนา   

                  โดยทั่วไปแล้ว  พระพุทธศาสนาถือเป็นหนึ่งในศาสนาที่เก่าแก่ที่สุดและมีอิทธิพลอย่างมากต่อผู้คนทั่วโลก แม้ว่าพระพุทธศาสนาจะเป็นศาสนาที่ไม่เชื่อในเทพเจ้า      ซึ่งปฏิเสขการมีอยู่ของเทพเจ้า     แต่เมื่อพระพุทธศาสนาแพร่หลายไปสู่โลกตะวันตก    นักปรัชญาและนักตรรกะในโลกตะวันตกได้ผสมผสานความรู้เกี่ยวกับความจริงที่อยู่เหนือขอบเขตการรับรู้ของมนุษย์ไปบูรณาการกับวิทยาศาสตร์สมัยใหม่  ซึ่งมีต้นกำเนิดในดินแดนของสาธารณรัฐอินเดีย      และสหพันธ์สาธารณรัฐประชาธิปไตยเนปาลเมื่อกว่า ๒,๕๐๐  ปีก่อน 

              สาเหตุที่พระพุทธศาสนาถือกำเนิดขึ้นนั้น   เป็นเพราะเจ้าชายสิทธัตถะแห่งราชวงศ์ศากยะ       พระองค์ทรงเห็นปัญหาของประชาชนจำนวนมากในอาณาจักรสักกะที่สูญเสียสิทธิ   เสรีภาพ  และหน้าที่ตามวรรณะที่ตนเกิดมา      จนกลายเป็นคนไร้วรรณะที่เรียกว่า    "จัณฑาล"  ซึ่งหมายถึง     นักโทษที่กระทำความผิดร้ายแรงต่อคำสอนของศาสนา  และกฎหมายจารีตประเพณีที่แบ่งแยกวรรณะ เช่น การมีเพศสัมพันธ์กับคนต่างวรรณะ    หรือการปฏิบัติหน้าที่ของวรรณะอื่น  เป็นต้น เมื่อคนในสังคมเห็นพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมของคนเหล่านี้      พวกเขายังไม่เชื่อทันทีก็สงสัยไว้ก่อน      จนกว่าพวกเขาจะสืบหาข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานต่าง ๆ  เมื่อมีพยานหลักฐานเพียงพอ พวกเขาก็จะนำหลักฐานนั้นเป็นข้อมูลวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้  เพื่อพิสูจน์ความจริงของเรื่องนั้นโดยใช้เหตุผล           ซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงของเรื่องนั้น เป็นต้น         เมื่อมีหลักฐานยืนยันว่าบุคคลใดได้กระทำความผิดร้ายแรงต่อคำสอนของศาสนาพราหมณ์   และกฎหมายจารีตประเพณีแบ่งวรรณะ          ผู้นั้นจะถูกลงโทษด้วยการขับออกจากสังคมตลอดชีวิตและไม่สามารถกลับคืนสู่สถานะเดิมตามกฎหมายจารีตประเพณีแบ่งวรรณะที่ตนเกิดมา  เป็นต้น

                 เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นความทุกข์ยากของจัณฑาล    สิทธิมนุษยชนของพวกเขาถูกละเมิดอย่างรุนแรง  และไม่สามารถกลับคืนสู่สถานะเดิมตามกฎหมายจารีตประเพณีแบ่งวรรณะที่พวกเขาเกิดมาได้   พวกเขาต้องเร่ร่อนไปตามท้องถนนตลอดชีวิต     แม้เมื่อพวกเขาแก่เฒ่า   เจ็บป่วยและเสียชีวิตอยู่บนท้องถนน      เจ้าชายสิทธัตถะก็ยังทรงเมตตาและกรุณาต่อคนจัณฑาล   พระองค์ทรงคิดหาวิธีที่จะช่วยให้พวกเขาหลุดพ้นจากความทุกข์ทรมาน   จากการถูกลงพรหมทัณฑ์จากสังคม   

     

๒.ความเป็นมาของพระพุทธศาสนา        

                   โดยทั่วไป เมื่อพราหมณ์บางคนในโลกเป็นนักปรัชญา นักตรรกะ   ในสมัยอินเดียโบราณ นักปรัชญาได้ยินเรื่องราวของมนุษย์   โลก  และการมีอยู่ของพระพรหมที่สืบทอดกันมาตั้งอตีดจนถึงปัจจุบัน  จากประสบการณ์ชีวิตผ่านอายตนะภายในร่างกายและเก็บเรื่องราวที่เกิดขึ้นในชีวิตเป็นหลักฐานทางอารมณ์ที่สั่งสมไว้ในจิตใจ       นักปรัชญาก็ใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้  จากหลักฐานทางอารมณ์นั้นเพื่อพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้น   โดยใช้เหตุผลอธิบายความจริงของเรื่องนั้น  เป็นต้น          แต่นักปรัชญาและนักตรรกะแสดงความเห็นตามปฏิภาณของตนตามหลักเหตุผล    และการคาดคะเนความจริงจากสิ่งที่ได้ยินมานั้นว่า  "อัตตาและโลกเที่ยง"  เป็นต้น        

              เมื่อนักปรัชญามักจะใช้เหตุผล เพื่ออธิบายความจริงของเรื่องนั้นบางครั้งพวกเขาใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงของเรื่องนั้นได้อย่างถูกต้อง     บางครั้งพวกเขาใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงอย่างผิดบ้างครั้งพวกเขาใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงในลักษณะนี้    และบางครั้งพวกเขาใช้เหตุผลเพื่ออธิบายความจริงในลักษณะนั้น  เป็นต้น  เมื่อการใช้เหตุผลของนักปรัชญาอธิบายความจริงของคำตอบที่ไม่แน่นอนว่าในเรื่องนั้นมีความเป็นอย่างไรแล้ว        วิญญูชนย่อมไม่เชื่อการใช้เหตุผลอธิบายความจริงของคำตอบนั้น     

                 แต่เมื่อนักปรัชญามีอายตนะภายในร่างกาย มีความสามารถในการรับรู้สิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิตได้จำกัดและมีอคติต่อผู้อื่น        ชีวิตของนักปรัชญาส่วนใหญ่จึงมืดมน   ย่อมขาดความสามารถในการใช้เหตุผลอธิบายความจริงได้อย่างสมเหตุสมผล    เกิดความสงสัยในสิ่งได้ยินมาแต่นักปรัชญาชอบแสวหาความรู้ในเรื่องนี้ต่อไป  จึงสนใจศึกษาปัญหาญาณวิทยาเกี่ยวกับต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์    โครงสร้างความรู้ของมนุษย์ วิธีพิจารณาความจริงของพระพุทธเจ้า   และความสมเหตุสมผลของความรู้ของมนุษย์  เป็นต้น          

๓. ในด้านพุทธศาสนานั้น     

                พระโพธิสัตว์สิทธัตถะทรงสนใจแต่ศึกษาปัญหาที่เกี่ยวข้องกับความจริงของมนุษย์เท่านั้น            ข้อเท็จจริงที่นำไปสู่ปรัชญาและพระพุทธศาสนาส่วนใหญ่มาจากพยานบุคคล     กล่าวกันว่าแม้เจ้าชายสิทธัตถะจะทรงเรียนจบหลักสูตรศิลปศาสตร์ ๑๘  วิชาแล้ว      แต่เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นจัณฑาล        ซึ่งทำผิดต่อคำสอนของศาสนาพราหมณ์และกฎหมายวรรณะอย่างร้ายแรง      ด้วยยการมีเพศสัมพันธ์กับบุคคลต่างวรรณะ    พวกจัณฑาลจึงถูกสังคมลงโทษด้วยการไล่ออกจากบ้านตลอดชีวิต  และต้องอยู่อย่างคนไร้บ้าน (Homeless)  แม้ว่าจะแก่     เจ็บป่วยและตายอยู่บนถนน    เป็นต้น  

               เมื่อเจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นปัญหาของจัณฑาล   พระองค์ก็ทรงเริ่มสงสัยในความเชื่อเรื่องเทพเจ้า        จึงทรงชอบแสวงหาความรู้เพิ่มเติมในเรื่องนี้        พระองค์จึงทรงค้นคว้าหาข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานจากพยาน        ซึ่งเป็นนักบวชที่ปรึกษาของพระเจ้าสุทโธทนะแต่ไม่มีพราหมณ์คนใดสามารถตอบเกี่ยวกับประวัติของพระพรหม  และพระอิศวรได้            เจ้าชายสิทธัตถะผนวชเป็นพระโพธิสัตว์เพื่อค้นหาความจริงของชีวิตว่า        พระพรหมและพระอิศวรทรงสร้างมนุษย์และวรรณะให้ปฏิบัติหน้าที่ตามวรรณะที่ตนเกิดมาตามคำสอนของพราหมณ์อารยันหรือไม่      แล้วเราจะทราบความจริงของเรื่องนี้ได้อย่างไร ?  

                     ส่วนปรัชญาตะวันตกถือกำเนิดขึ้นภายหลังสมัยพุทธกาล เมื่อพระเจ้าอโศกมหาราชทรงส่งพระธรรมทูตจากอาณาจักรโมริยะ  ไปเผยแผ่พระพุทธศาสนาไปยังภูมิภาคต่าง ๆ ทั่วโลก             นักปรัชญาตะวันตกได้นำคำสอนของพระพุทธเจ้าบูรณาการ (integration)เข้ากับคำสอนของศาสนาคริสต์               โดยใช้เหตุผลซึ่งเป็นเครื่องมือของนักปรัชญาในการอธิบายความจริงของศาสนาของตน   การฟื้นฟูศาสนาคริสต์ทำให้ชาวตะวันตกมีความหวังมากขึ้น      อย่างไรก็ตาม  แม้ว่านักปรัชญาจะสามารถใช้เหตุผล   เพื่ออธิบายความเชื่อของตนเกี่ยวกับการมีอยู่ของเทพเจ้าได้        แต่เหตุผลไม่สามารถช่วยให้ชาวตะวันตกเข้าถึงความจริงเกี่ยวกับการมีอยู่ของเทพเจ้าได้     ทำให้ชาวตะวันตกเกิดความสงสัยเกี่ยวกับการมีอยู่ของเทพเจ้า     เพราะความเชื่อดังกล่าวไม่สามารถช่วยให้พวกเขาเข้าใจความจริงของชีวิตตามที่นักบวชสอนได้     

                  ความจริงของชีวิตมนุษย์ ที่พระพุทธเจ้าทรงสอนแบ่งออกเป็น  ๒ ส่วนคือความรู้ในระดับประสาทสัมผัส  เช่น   ความจริงว่ามนุษย์ทุกคนเกิดมาและต้องตายกันทุกคน        เมื่อตายไปแล้ว ร่างกายจะถูกเผาจนเหลือเพียงกระดูกและเถ้ากระดูก      เป็นความรู้ที่สามารถรับรู้ได้ด้วยอายตนะภายในของร่างกาย เป็นต้น     ส่วนความรู้ขั้นปรมัตถ์นั้นไม่สามารถรับรู้ได้ด้วยอายตนะภายในร่างกาย            เว้นแต่จะปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘  ซึ่งทำให้เกิดปัญญาอันประเสริฐกว่ามนุษย์ทั่วไป     เช่น พระพุทธเจ้าทรงเห็นดวงวิญญาณของมนุษย์   และสัตว์ออกจากร่างไปเกิดในภพอื่นต่อไป        แต่โดยธรรมชาติแล้ว มนุษย์มีอายตนะภายในร่างกายที่มีข้อจำกัดในการรับรู้สิ่งที่เกิดขึ้นในร่างกาย      กล่าวคือไม่สามารถรับรู้สิ่งที่เกิดขึ้นไกล  ๆ ได้    หรือพลังงานของสสารที่อยู่เหนือขอบเขตอายตนะภายในของมนุษย์  เช่น ไฟฟ้า จิตวิญญาณ คลื่นวิทยุ คลื่นโทรศัพท์      นอกจากนี้มนุษย์มักมีอคติต่อกันและมักช่วยเหลือกันในทางที่ขัดต่อศีลธรรมและกฎหมายดังนั้น เมื่อความรู้เรื่องมนุษย์  โลก และปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ      และการพิสูจน์การมีอยู่ของเทพเจ้า มีทั้งความรู้ในระดับสัมผัส และความรู้ที่เกินขอบเขตการรับรู้ของมนุษย์  มนุษย์เราสามารถแบ่งความรู้ได้เป็น ๒ อย่างคือความรู้ระดับโลกียะและโลกุตตร  เป็นต้น  

                 ในการศึกษาปัญหาเกี่ยวกับความจริงของโครงสร้างความรู้ของพระพุทธศาสนาตามหลักปรัชญา            เนื่องจากเป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าที่มีมานานกว่า ๒,๕๐๐ ปีแล้ว         เมื่อเกิดปัญหาเกี่ยวกับความจริงของมนุษย์    เราจึงสามารถศึกษาพระพุทธศาสนาตามหลักปรัชญาพุทธภูมิได้      เมื่อผู้เขียนได้ทราบข้อเท็จจริงเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาที่มีมาตั้งแต่สมัยก่อนพุทธกาลจนถึงปัจจุบัน      เมื่อใดจะต้องสอบสวนข้อเท็จจริงและรวบรวมพยานหลักฐาน    มาวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐาน   เพื่อหาเหตุผลมาพิสูจน์ความจริงของคำตอบในเรื่องนั้นส่วนพยานบุคคลที่น่าเชื่อเพื่อยืนยันความจริงนั้น     จะต้องมีความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสและสั่งสมอยู่ในจิตใจเท่านั้น  ที่จะได้รับการยอมรับของทุกฝ่าย              หากพยานบุคคลไม่มีความรู้จากประสบการณ์ชีวิตผ่านประสาทสัมผัสและสั่งสมอยู่ในใจของตนเอง  คำพยานนั้นก็ไม่น่าเชื่อถือและไม่อาจรับเป็นหลักฐานได้    

           เหตุผลจึงมีน้ำหนักน้อยและไม่สามารถนำมาใช้พิสูจน์ความจริงในเรื่องได้    ตัวอย่าง  เช่น    นักวิชาการสมัยใหม่ได้เขียนบทความเชิงวิเคราะห์ถึงต้นกำเนิดของพระพุทธศาสนาในราชอาณาจักรไทย    โดยตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานสำคัญเช่น  การสร้างวัดพุทธมากกว่า ๓๐,๐๐๐ แห่งและเจดีย์จำนวนมากที่บรรจุพระบรมสาริกธาตุ    เป็นหลักฐานให้วิเคราะห์โดยการอนุมานความรู้เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายข้อเท็จจริงของคำตอบเกี่ยวกับต้นกำเนิดของพุทธศาสนา        แต่ข้อเท็จจริงของพุทธสถานในราชอาณาจักรไทยส่วนใหญ่มีหลักฐานว่า       สร้างขึ้นในสมัยหลังพระพุทธกาล     และไม่มีหลักฐานในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณได้ยืนยันข้อเท็จจริงของคำตอบว่า       ราชอาณาจักรไทยเคยเป็นสถานที่ประสูติ     สถานที่ตรัสรู้              สถานที่แสดงปฐมเทศนาและปรินิพพานของพระพุทธเจ้า   อีกทั้งไม่มีบันทึกว่าพระพุทธเจ้าศากยมุนีเสด็จมาเผยแผ่พระพุทธศาสนาในรัฐสุวรรณภูมิ           

             ส่วนนักปรัชญาที่เชื่อว่าพระพุทธศาสนา      ควรมีต้นกำเนิดในราชอาณาจักรไทยโดยอ้างวัดพุทธเป็นหลักฐาน    ในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้        เพื่อหาเหตุผลอธิบายความจริงของคำตอบเกี่ยวกับต้นกำเนิดของพุทธศาสนาเหตุผลในเรื่องนี้     จึงมีน้ำหนักน้อยไม่เพียงพอที่จะยืนยันข้อเท็จจริงว่าเป็นความจริง    เพราะขาดเอกสารหลักฐานและหลักฐานสนับสนุนข้อเท็จจริงของคำตอบในเรื่องนี้         

           ปัญหาคือเราสามารถศึกษาพระพุทธศาสนาตามแนวคิดปรัชญาพุทธภูมิได้หรือไม่      เมื่อนักปรัชญาสนใจที่จะศึกษาปัญหาอภิปรัชญาเกี่ยวกับมนุษย์ จิตเจตจำนงเสรีและเทพเจ้า เป็นต้น         เมื่อพระพุทธศาสนามีความเกี่ยวข้องโดยตรงกับชีวิตของมนุษย์  ถือได้ว่าเป็นปัญหาอภิปรัชญา ที่สามารถศึกษาได้ตามวิธีพิจารณาปรัชญา  เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงของแก่นแท้ของสรรพสิ่ง  ดังนั้นในการศึกษาความจริงของเมืองประวัติศาสตร์สารนารถว่าเป็นสถานที่กำเนิดของพระพุทธศาสนานั้น แต่พระพุทธเจ้าทรงสอนว่า  เมื่อเราได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องใด  ๆ     อย่าตัดสินใจเชื่อเรื่องราวที่ฟังตาม ๆ กันมา  ควรสงสัยไว้ก่อนจนกว่าจะสืบเสาะข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐาน  เช่่น  พยานเอกสารพระไตรปิฎก อรรถกถา   บันทึกของนักบวชจีน พยานวัตถุได้แก่โบราณสถานทางพุทธศาสนา  ที่สร้างขึ้นในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช  พยานบุคคลได้แก่นักโบราณคดีชาวอินเดียและอังกฤษที่ขุดค้น        เป็นต้น เมือมีพยานหลักฐานเพียงพอ  ก็ใช้หลักฐานเป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานเพื่อพิสูจน์ความจริงของคำตอบต่อไป

                 ปัญหาคือ"เราจะรู้ได้อย่างไรว่า      พุทธศาสนามีโครงสร้างความรู้ทางศาสนาที่สมบูรณ์ "           เมื่อผู้เขียนได้ยินเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา         จากหลักฐานในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณเราได้ยินข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่าเรื่องราวของพระพุทธศาสนานั้น  ถูกบันทึกไว้ในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณหลายเล่ม   เมื่อผู้เขียนได้ตรวจสอบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานต่าง ๆ   เมื่อมีหลักฐานเพียงพอ ผู้เขียนก็จะใช้หลักฐานเหล่านั้น             เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้จากหลักฐานต่าง ๆ  เพื่อพิสูจน์ความจริงในเรื่องโครงสร้างพระพุทธศาสนา โดยใช้เหตุผลมาอธิบายความจริงของคำตอบเรื่องนี้แต่ผลการวิเคราะห์ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับพุทธศาสนาในพระไตรปิฎกมหาจุฬาลงกรณนั้น    ยังไม่แน่ชัดว่า มีองค์ความรู้ครบถ้วนตามหลักศาสนาหรือไม่ 

                    ผู้เขียนจึงกำหนดขอบเขตความรู้ของพระพุทธศาสนาให้ชัดเจนยิ่งขึ้นโดยใช้นิยามของคำว่า "ศาสนา"      ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔  ได้นิยามคำว่า"ศาสนา" ว่าลัทธิความเชื่อถือของมนุษย์     อันมีหลักคือแสดงการกำเนิดและความสิ้นสุดของโลกอันเป็นไปในฝ่ายปรมัตถ์ประการหนึ่ง แสดงหลักธรรมเกี่ยวกับบาปกับบุญอันเป็นฝ่ายศีลธรรมประการหนึ่ง     พร้อมทั้งลัทธิพิธีกระทำตามความเห็นหรือตามคำสั่งสอนในความเชื่อถือนั้น ๆ"

  

        ตามคำจำกัดความของพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานพ.ศ. ๒๕๕๔ ผู้เขียนตีความคำว่า "ศาสนา"มีองค์ประกอบทั้งหมดตามหลักศาสนาดังนี้

                        ๑.ศาสดา  

                        ๒.หลักธรรม 

                        ๓.สาวก 

                        ๔.มีพิธีกรรม 

                        ๕.ศาสนสถาน  

      เราพิจารณาถึงองค์ประกอบของศาสนาได้ดังนี้ ๑.ศาสดาคือมนุษย์ผู้เป็นเจ้าของความเชื่อนั้นและความรู้เกี่ยวกับการเกิดขึ้นและสิ้นสุดของโลกและ ๒.หลักธรรมเกี่ยวกับบาปและบุญ เป็นต้น ๓.สาวก ๔.  พิธีกรรม๔. ศาสนาพิธี  ๕.ศาสนสถาน เป็นต้น (ยังมีต่อ)