ปรัชญาแดนพุทธภูมิ : อารมณ์สุนทรียภาพในน้ำตกถ้ำพระ

Buddhaphumi's Philosophy:  Emotion, aesthetics of mind in Tham Phra Waterfall

คำสำคัญ น้ำตกถ้ำพระ  พุทธศาสนา 

๑.บทนำ

        น้ำตกถ้ำพระหรือน้ำตกถ้ำพระภูวัว  เป็นน้ำตกที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ จากนั้นมนุษย์นำทรัพยากรธรรมชาติมาเพิ่มมูลค่าทางการเงินเพื่อนำรายได้เข้าสู่ชุมชน เพื่อประโยชน์ต่อคนในชุมชนซึ่งเป็นเจ้าของทรัพยากรธรรมชาตินั้น และช่วยรักษาผลประโยชน์ของชุมชนไว้เพื่อลดฐานะความยากจน และพึงพาอาศัยตนเองให้มากที่สุด ตามหลักคำสอนทางพระพุทธศาสนา  น้ำตกถ้ำพระตั้งอยู่ในเขตอุทยานรักษาพันธ์สัตว์ป่าภูวัว บ้านถ้ำพระ ตำบลโสก่าม อำเภอเซกา จังหวัดบึงกาฬเป็นน้ำตกสามชั้น กระแสน้ำตกไหลตกลงมาจากภูหินทราย น้ำตกจะมีปริมาณน้ำมากในช่วงฤดูฝนเท่านั้น ทำให้ผู้เขียนสงสัยว่าน้ำตกถ้ำพระมีความงดงามอย่างไร จึงมีชื่อเสียงในทั่วโลกออนไลน์เพราะในแต่ละปี มีนักท่องเที่ยวจำนวนมากมายเดินทางมาชมและพักผ่อนหย่อนใจในน้ำตกแห่งนี้

        ด้วยเหตุผลดังกล่าวข้างต้น  ผู้เขียนจึงตัดสินใจเขียนบทความเรื่อง The Buddha 's Cave Waterfall  (น้ำตกถ้ำพระ) ในแง่มุมจริยศาสตร์ซึ่งเป็นสาขาหนึ่งของปรัชญาโดยวิเคราะห์หาเหตุผลของคำตอบ เพราะสงสัยว่าน้ำตกแห่งนี้มีความงามอย่างไร จึงขึ้นชื่อว่าเป็นสถานที่ท่องเที่ยวขึ้นยอดนิยมในจังหวัดบึงกาฬ โดยวิเคราะห์หาเหตุผลของคำตอบเชิงสุนทรียศาสตร์นั้นจากบ่อเกิดความรู้จากการรับรู้ทางประสาทสัมผัสของผู้เขียนเพียงอย่างเดียว เมื่อมาแสวงหาความรู้และความงามตามวิชาปรัชญา ได้มาเยือนสถานที่แห่งนี้ บ่อเกิดที่มาของความรู้นั้นเกิดจากประสาทสัมผัสอย่างเดียวของผู้เขียนได้ผัสสะกับน้ำตกถ้ำพระ อารมณ์ของจิตของผู้เขียนหรือนักท่องเที่ยวคนอื่น ๆ ที่ได้ผัสสะแล้วเกิดอาการจิตอย่างไร  เป็นเรื่องที่น่าวิเคราะห์หาเหตุผลไม่น้อย เพราะธรรมชาติของมนุษย์ไม่ชอบความทุกข์จากการเคร่งเครียดของชีวิตแต่อย่างใด คำตอบที่ได้จะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาผู้คนในประเทศ เพราะเป็นแนวทางของการให้มีความสุข รู้จักปล่อยวางการยึดติดติดความสำเร็จในการใช้ชีวิต รู้จักหันเหจิตออกจากความคิดที่เป็นทุกข์ของชีวิตตนเอง 

 ๒. ที่มาของความรู้ของน้ำตกถ้ำพระ   

            ความรู้ของมนุษย์ ทุกสาขาวิชามีบ่อเกิดของความรู้จากการผัสสะกับส่งภายนอกตัวมนุษย์ทั้งสิ้น   แต่ธรรมชาติของมนุษย์ผัสสะกับสิ่งหนึ่งสิ่งใด    จิตวิญญาณของผู้นั้นย่อมเกิดการรับรู้ธรรมชาติของสิ่งนั้น  และเกิดความสงสัยจึงคิดหาเหตุผลสิ่งนั้น จนเกิดความแน่ใจในคำตอบ  และเชื่อว่าคำตอบนั้นเป็นความจริงมิใช่ความเท็จแต่อย่างใด ผู้เขียนรับรู้ จากผู้มาเยือนสถานที่แห่งนี้เมื่อฟังแล้วมนุษย์ทุกคนก็เกิดความอยาก    มาเห็นสถานที่แห่งนี้ว่ามีความงามอย่างตนนึกคิดหรือจินตนาไว้หรือไม่เพียงใด  การวิเคราะห์ที่มาของความรู้จึงเป็นเรื่องที่ต้องคิดหาเหตุผลจากพยานวัตถุและเอกสารกันต่อไปดังนี้  

           ๒.๑ ทฤษฎีประจักษ์นิยม  การศึกษาหาเหตุผลของคำตอบในความงามของน้ำตกถ้ำพระ จนเกิดความเชื่อมั่นว่าเป็นความรู้ที่ผ่านเกณฑ์ตัดสินที่สมเหตุสมผล สามารถอธิบายความจริงได้ปราศจากข้อพิรุธข้อสงสัยในเหตุผลอีกต่อไป    การอธิบายความงามของธรรมชาติของสิ่งหนึ่งสิ่งใด ต้องเป็นความรู้ที่จรเข้ามาสู่ชีวิตมนุษย์  ต้องศึกษาผ่านประสบการณ์ทางประสาทสัมผัสของผู้เขียนเอง   ในทฤษฎีบ่อเกิดความรู้ของมนุษย์นั้นที่เรียกว่าทฤษฎีประจักษ์นิยมนั้น ทฤษฎีนี้มีแนวคิดว่า"บุคคลใดบุคคลหนึ่งรับรู้จากประสาทสัมผัสเพียงอย่างเดียวเท่านั้น"  จึงจะถือว่าเป็นความรู้และความจริง  

             กล่าวคือ เมื่อวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๕๕๙ เวลา ๑๒.๐๐ น. หลังจากทอดผ้าป่าและมอบทุนการศึกษาให้แก่โรงเรียนบ้านห้วยคอมเป็นที่เรียบร้อยแล้ว คณะของเราประกอบด้วยคณาจารย์และนิสิตชมรมพุทธสร้างสรรค์ของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยวิทยาเขตนครราชสีมา ได้เดินทางโดยรถบัสนำเที่ยว ๒ คันมาที่น้ำตกถ้ำพระ จุดประสงค์ของการมาเที่ยวชมน้ำตกถ้ำพระแห่งนี้ มีจุดประสงค์ มิใช่เพื่อเพลิดเพลินสนุกสนานในการเล่นน้ำแต่อย่างใด แต่ผู้เขียนมาคิดหาเหตุผลของความงามของน้ำตกถ้ำพระในแง่มุมสุนทรียศาสตร์เกี่ยวกับความงามของสถานที่แห่งนี้     เพื่อนำไปเป็นตัวอย่างของการสอนวิชาสุนทรียศาสตร์ ในหลักสูตรพุทธศาสตรมหาบัณฑิตสาขาปรัชญาต่างหาก เหตุผลของงามนั้นยิ่งเขียนได้มากย่อมมีความงามมากเป็นธรรมชาติของแนวคิดทางปรัชญาอยู่แล้ว    ตราบความคิดหาเหตุผลในความรู้และความจริงไม่เคยสิ้นสุดลง   เพราะไม่มนุษย์ไม่เคยหยุดคิดจากผัสสะแต่อย่างใด  ตราบนั้นความงามของสรรพสวิ่งย่อมไม่เคยสิ้นสุดฉันนั้น    

        การศึกษานอกสถานที่ของนิสิตเป็นการทำกิจกรรมเสริมหลักสูตรนั้น        เพื่อพัฒนาศักยภาพของความคิด   ให้นิสิตสาขาวิชาการต่าง ๆ       มองเนื้อหาองค์ความรู้อื่นเกี่ยวกับจัดการทรัพยากรธรรมชาติของมนุษย์     โดยหน่วยงานองค์การปกครองส่วนท้องถิ่น   และหน่วยราชการทุกภาคส่วน    โดยให้ประชาชนเจ้าของพื้นที่นั้น        มีบทบาทร่วมกันในการบริหารจัดการส่งเสริมการท่องเที่ยวให้ทุกฝ่ายมีส่วนได้และส่วนเสียร่วมกัน    ในการจัดการบริหารดูแลทรัพยากรธรรมชาติของประเทศชาติ ฉันในฐานะนักเขียนเห็นว่า   น้ำตกถ้ำพระอยู่ในความดูแลขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่นมีวิธีการบริหารจัดการทรัพยากร ธรรมชาติโดยชุมชนมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการ เริ่มแต่ช่วยกันปลูกป่ารักษาป่า เพื่อรักษาต้นน้ำไว้โดยให้ป่าซับน้ำไว้ให้กระแสน้ำไหลลงสู่ที่ต่ำอย่างช้า ๆ ทำให้น้ำตกไหลได้ตลอดทั้งปี       เพื่อให้ชุมชนสามารถใช้ประโยชน์จากน้ำได้ ตลอดทั้งปีมีการบำรุกษาป่า และป้องกันการบุกรุกทำลายป่าไม้และประชาชนในชุมชนได้ประโยชน์จากการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อการท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจ สันทนาการของบุคคลในครอบครัว เพื่อกระจายรายได้สู่ชุมชน      ให้ทุกคนมีส่วนร่วมตั้งแต่จัดเรือบริการให้นักท่องเที่ยวในราคา ๒๐ บาท ทั้งไปและกลับเปิดร้านขายของให้กับชุมชน มีการรักษาต้นน้ำของน้ำตกไว้ให้คนมาเที่ยวชมถือว่าเป็นเรื่องที่ดี น้ำตกแห่งนี้มีรักษาความสะอาดได้ดีมาก มีการทำเขื่อนกั้นน้ำไม่สูงมากนักช่วยรักษาน้ำไว้ให้นักท่องเที่ยวได้เที่ยวชมตลอดทั้งปีรวมทั้งการนำอาหารมารับประทานในสถานที่ท่องเที่ยวด้วย    

๓.น้ำตกถ้ำพระ

         สถานที่ตั้ง ตั้งอยู่ในบ้านถ้ำพระ ตำบลโสกก่าม อำเภอเซกา  จังหวัดบึงกาฬ  ตั้งอยู่เขตป่าไม้เรียกว่า   เขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าภูวัว แต่น้ำตกนี้ อยู่ในการดูแลขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่นและบริหารจัดการส่งเสริมการท่องเที่ยวธรรมชาติของน้ำตกถ้ำพระ เราสังเกตได้จากการรับรู้ทางประสาทสัมผัสของผู้เขียนนั้นน้ำตกถ้ำพระมีลักษณะดังต่อไปนี้

           ๑.น้ำตกถ้ำพระเป็นน้ำตกเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติเกิดจากเมฆหมอกกลั่นตัวเป็นหยดน้ำกลายเป็นน้ำฝน ตกลงในเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าภูวัว  ในท่ามกลางผืนป่าธรรมชาติอันงดงามในเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่า ต้นไม้หน้าทึบทำหน้าที่ซึ่มซับน้ำลงสู่ใต้ดินได้มาก 

           ๒.ป่าไม้เขตพันธ์สัตว์ป่ามีป่าไม้อันอุดมสมบูรณ์จึงได้ซึ่มซับเอาน้ำไว้มากตลอดฤดูฝน ป่าได้ซึ่มซับเก็บน้ำไว้ทำให้กระแสน้ำไหลลงสู่ที่ต่ำเสมอทำให้มีน้ำไหลตลอดทั้งปี เพราะเส้นทางเดินของน้ำตามธรรมชาติย่อมไหลลงสู่ที่ต่ำอยู่เสมอ จึงเรียกกระแสน้ำนี้ว่าน้ำตก

 

           ๓.ตราบใดที่มนุษย์ยังรักษาป่าไม้ด้วยการรักษาผืนป่าไม้ให้อุดมสมบูรณ์ ป่าย่อมกลายเป็นม่านธรรมชาติคอยกั้นเมฆหมอกฝนไว้เพราะเมื่อเมฆหมอกไอน้ำลอยมากระทบกับป่าไม้ย่อมกลั่นตัวเองเป็นหยดน้ำไหลลงสู่พื้นดินที่อยู่เบื้องล่างเสมอ  เมื่อหยดน้ำถึงผืนกลางป่าป่าไม้ใบแห้งย่อมซับน้ำไว้มิให้ไหลลงสู่ที่ต่ำและชลอไว้มีให้น้ำลงสู่แม่น้ำอย่างรวดเร็ว  แค่คอย ๆ  ไหลอย่างช้า ๆ กลายเป็นน้ำซับไหลลงอย่างช้าที่ไหลได้ตลอดทั้งปี ทำให้มนุษย์ได้มีน้ำดื่มกินทุกวันไม่มีวันเหือดแห้ง เช่นเดียวกับน้ำตกถ้ำพระมีน้ำไหลรินตลอดทั้งปี เป็นรมณียสถานช่วยทำให้จิตผ่อนคลายจากสภาวะบีบคั้นของความทุกข์มนุษย์ มีแรงที่จะใช้ชีวิตก้าวไปข้างหน้าอย่างมีความสุข 

๔.กฎธรรมชาติของวิถีชีวิตของมนุษย์ 

            ตามหลักธรรมคำสอนพระพุทธเจ้าในปรัชญาแดนพุทธภูมิเราค้นพบว่าพระพุทธเจ้าได้พัฒนาศักยภาพของชีวิต      พระองค์เองจากการได้ลงมือปฏิบัติธรรมที่ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ   ที่ริมฝั่งแม่น้ำเนรัญชรา ตำบลอุรุเวลาเสนาคม แคว้นมคธ  การตรัสรู้แจ้ง     ของพระพุทธเจ้าทำให้มนุษย์ได้ค้นพบกฎธรรมชาติที่แสดงถึงกระบวนการของความเป็นไปในวิถีชีวิตของมนุษย์ทุกคนอย่างเท่าเทียมกันไม่มีจะหลีกพ้นจากกฎธรรมชาตินี้กล่าวคือ พระพุทธเจ้าทรงค้นพบกฎของการเวียนการเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏของจิตมนุษย์นั้น    เห็นจิตของมนุษย์ที่ห่อหุ้มกรรมไว้กับจิตอย่างหนาแน่น  เมื่อไปจุติจิตกิเลสกรรมที่ห่อหุ้มมีค่าเป็นอกุศลกรรมพาจิตไปจุติจิตในทุคติภูมิ   นี่คือกฎธรรมชาติที่ไม่มีมนุษย์คนใดคนหนึ่งหลีกเลี่ยงจากกฎแห่งสัจธรรมนี้ได้เพราะชีวิตของมนุษย์ไม่ได้ตายแล้วสูญ แต่ยังมีจิตที่ต้องไปจุติจิตในภพภูมิใหม่ที่เหมาะสมกับจริตของตนเอง  

            พระพุทธองค์ทรงค้นพบกฎธรรมชาตินี้ที่ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์ทรงทำวิเคราะห์และทำการพิสูจน์หลักธรรม     อันเป็นกฎธรรมชาติเป็นเวลาถึง ๔๙ วันที่สัตตมหาสถานแล้ว ก่อนพระองค์จะนำความรู้ที่ผ่านการทดสอบแล้วนั้นมาแจกแจงอธิบายหรือเทศนาในรูปแบบคำสอนต่าง ๆ    ด้วยการอธิบายในรูปของหลักธรรมปฏิจจสมุปบาท อริยสัจ ๔ หลักของกรรมเป็นต้น  โดยพิจารณาจากสาเหตุไปสู่ผล พิจารณาจากผลไปสู่สาเหตุ    กฎธรรมชาติเป็นกฎที่ทนทานต่อการพิสูจน์ไม่ว่า    ใครจะพิสูจน์ด้วยวิธีใดก็ตามก็ให้ผลในสัจธรรมของวิถีชีวิตอย่างนั้น  ตรงกันในการดับทุกข์ของมนุษย์จากการเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏ      การเดินทางมาสถานที่แห่งนี้เมื่อสถานที่แห่งนี้ เป็นแหล่งท่องเที่ยวให้ประชาชนได้รับการพักผ่อนหย่อนใจ ในช่วงฤดูฝนเดือนสิงหาคมและเดือนตุลาคม  จะเป็นฤดูน้ำหลากฝนตกปริมาณในน้ำตกจึงมีมาก  น้ำตกถ้ำพระสวยงามมากจนเกิดสุนทรียภาพของมนุษย์ผู้มาเที่ยวชมความงามในสถานที่แห่งนี้ พอถึงฤดูแล้งในเดือนตลาคมน้ำก็เหือดแห้งไปตามกาลเวลา สรรพสิ่งย่อมมีการเปลื่ยนแปลงเสมอ
การที่มนุษย์ยึดมั่นในสิ่งใดโดยไม่ยอมรับความเปลื่ยนแปลงของกฎไตรลักษณ์ตามคำสอนของพระพุทธเจ้า ย่อมเกิดความทุกข์แก่ชีวิตของตนเพราะไม่ยอมรับความเปลื่ยนแปลงนั้น  ความแตกสลายของร่างกายจึงเกิดความทุกข์ในจตของมนุษย์    อารมณ์รักเป็นอารมณ์ที่เป็นสภาวะจิตทำให้มนุษย์ยึดมั่นในสิ่งท่ี่ตนรักมากมายจนลืมไปว่าความรักที่อยู่ในจิตนั้นเป็นสิ่งที่เปลื่ยนแปลงไปได้เพราะอินทรีย์ ๖ ของมนุษย์นั้นผัสสะอามิสสุขใหม่ตลอดเวลา  ย่อมทำให้เกิดความสนใจ หวั่นไหวในผัสสะของสิ่งเหล่านั้น ในที่สุดก็จากกันไปเมื่อพลัดพราก   จากกันกันไปย่อมนำมาซึ่งความคิดจิตปรุงแต่งไปต่าง ๆ นา ๆ     บางคนลงโทษตนเองด้วยความตายก็มี ฆ่าเขาตายก็มี ชีวิตหลายคนมักจะเป็นเช่นนั้นทุกอย่างจึงไม่เที่ยงแท้และแน่นอนอยู่เสมอ บางชีวิตก็ยึดมั่นถือในความรักและสมหวังในทุกเรื่องแต่สุขภาพร่างกายโรคภัยไข้เจ็บก็นำมาซึ่งความพลัดพรากสิ่งที่รักทำให้เกิดความทุกข์เช่นเดียวกัน   คนที่สมหวังในความรักใช่ไม่ทุกข์เพราะความรัก

 แนวคิดของการแสวงหาตนในปรัชญาแดนพุทธภูมิ

        เมือครั้งฉันอายุ ๖-๗ ขวบปี ๒๕๐๗ พ่อฉันเคยเป็นครูบ้านนอกในอำเภอเล็ก ๆ ติดกับชายแดนแม่น้ำโขงประเทศลาว พ่อแม่ศรัทธาในพระพุทธศาสนามาก เมื่อได้ยินข่าวครูอาจารย์ที่เป็นพระกรรมฐานสายต่างๆ เดินธุดงค์ผ่านมาและตั้งกลดใกล้หมู่บ้าน ก็มอบหน้าที่ให้เราก็พากันไปนำข้าวเหนียวใส่กระติบและภัตตาหารเช้าเท่าที่มีที่ทำได้เช่น ต้มปลา แกงหอย ไปถวายพระธุดงค์ตามประสาเด็กที่ใฝ่ในการทำบุญ พระป่าท่านจะตักภัตตาหารไว้ฉันส่วนหนึ่งแล้วก็ยื่นส่งมาให้พวกเรา พวกเราก็นั่งล้อมวงกินข้าวที่เหลือจากท่านตักบาตรแล้ว แล้วก็กลับบ้านกัน เมื่อคิดย้อนไปถึงมโนภาพเหล่านี้ ฉันก็มีความสุขมากสมัยก่อนป่าไม้มีความอุดมสมบรูณ์มากการที่พระธุดงค์แสวงหาสัจธรรมตามถ้ำ ป่าเขา เพื่อตัดการรับรู้เรื่องราวอารมณ์โลกธรรม ๘ ช่วยให้รวมจิตเอกัคคตาเป็นหนึ่งเดียวได้ง่ายขึ้น เป็นประโยชน์ต่อการพิจารณาอารมณ์ของกายกรรม  วจีกรรมและมโนกรรมของตนที่เก็บสั่งสมไว้ในจิตได้ง่ายทำให้รู้จักเหตุและผลของกรรมได้

๕. ป่ากับปรัชญาแดนพุทธในพระไตรปิฎก 

           ภูมิยาคุทายกเถราปทานประวัติในอดีตชาติของพระยาคุทายกเถระกล่าวว่า "ภิกษุทั้งหลายผู้ถือธุดงค์ข้อการเป็นป่าอยู่วัตร เข้าฌาน มีจีวรอันเศร้าหมอง ยินดีในความสงัด เป็นนักปราชญ์ อาศัยอยู่ในสังฆาราม 
           เราวิเคราะห์ได้ว่า ๑.การอยู่ป่าเป็นวัตร ๒.การเข้าฌาน ๓. จีวรอันเศร้าหมอง ๔. ยินดีในความสงัด  ๕. เป็นนักปราชญ์ 
  @เพราะรักเจ้าจึง ทุกข์ด้วยความตาย

อาลัยกายสลาย จุติจิตไปในวัฏสงสาร

แม้ผูกมันจิตด้วย อธิษฐานในวันวาน

ชาติใหม่พบพาน พลัดพรากจากอยู่ดี.

@มีโอกาสเป็นคน  ตัวตนอย่าประมาท

ชีวิตที่ผิดพลาด  อย่าขาดเรื่องปฏิบัติ

ดูอารมณ์ข้างใน  คิดใคร่ครวญปริยัติ

ต้องมั่นยืนหยัด  ขัดเกลาจิตของตน