ปัญหาญาณวิทยาของสถูปเกสรียาเป็นสถานที่แสดงกาลามสูตรในพระไตรปิฎก

 Epistemological problem of The Kesariya Stupa in Tripitaka  

ภาพโดยก้าวตามธรรมFollow the Dharma

บทนำ            

                  โดยทั่วไปแล้ว ชาวพุทธทั่วโลกคงเคยได้ยินข้อเท็จจริง    เกี่ยวกับสถูปเกสเรียมาแล้วว่าเป็นสถานที่แสดงกาลามสูตร          หรือนักปราขญ์ชาวพุทธศาสนาบางคนกล่าวว่า  สถูปเกสเรียเป็นสถานที่ซึ่งนักปรัชญาถูกสร้างขึ้น   เมื่อชาวพุทธส่วนใหญ่ทั่วโลกได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องนี้  พวกเขาเชื่อโดยปริยายว่าเป็นเรื่องจริง      โดยไม่สืบข้อเท็จจริงและรวบรวมหลักฐานให้เพียงพอ    เป็นข้อมูลเพื่อการวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้  เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงในเรื่องนี้อย่างสมเหตุสมผล         แต่ตามคำสอนของพระพุทธเจ้าเมื่อเราได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องหนึ่งเรื่องใดที่สืบทอดกันมาจากอดีตจนถึงปัจจุบัน     สิ่งที่นิยมถือประพฤติปฏิบัติสืบ ๆ กันมาจนกลายเป็นแบบแผน   ขนบธรรมเนียมหรือจารีตประเพณี    เป็นต้น   แต่หลักคำสอนของพระพุทธเจ้าตรัสสอนว่าอย่าเพ่งเชื่อข้อเท็จจริงทันที  เราควรสงสัยก่อนนกว่าจะมีการตรวจสอบข้อเท็จจริงและมีหลักฐานเพียงพอ  มาพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้นดังนั้นเมื่อผู้เขียนได้ยินข้อเท็จจริงว่าสถูปเกสเรียว่า            เป็นสถานที่แสดงพระธรรมเทศนาเรื่องกาลามสูตรแล้ว        ผู้เขียนก็ไม่เชื่อทันที ผู้เขียนสงสัยในตอนแรก     แต่ผู้เขียนชอบแสวงหาความรู้เกี่ยวกับสถูปเกสเรียต่อไป    ผู้เขียนก็จะสืบสวนข้อเท็จจริงประวัติความเป็นมาของสถูปแห่งนี้และรวบรวมหลักฐานให้เพียงพอเสียก่อน   เพื่อให้ข้อมูลวิเคราะห์โดยอนุมานความรู้ เพื่อหาเหตุผลมาอธิบายความจริงของเรื่องนั้น   

 ๑.ญาณวิทยาเป็นสาขาหนึ่งของปรัชญา  สนใจศึกษาปัญหาการกำเนิดความรู้ของมนุษย์         องค์ประกอบความรู้ของมนุษย์     วิธีพิจารณาความริงของพระพุทธเจ้าและความสมเหตุสมผลของความรู้ ญาณวิทยาจึงมีหน้าที่ตอบคำถามที่ว่า "เราจะได้อย่างไรว่าเป็นความจริง"   เมื่อเราศึกษาหลักอภิปรัชญาเกี่ยวกับความจริงของมนุษย์    จากพยานเอกสารเช่น ตำราปรัชญาเบื้องต้น  พระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬา ฯ       อรรถกถา  ตำราพระพุทธศาสนาแล้ว  เราได้ยินข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่า เมื่อปรัชญาเป็นความรู้ของมนุษย์แล้ว  ญาณวิทยาเป็นสาขาหนึ่งของปรัชญา ดังนั้น ญาณวิทยาก็เป็นความรู้ของมนุษย์ด้วย  

               ๑.๑ เมื่อญาณวิทยาสนใจที่จะศึกษาปัญหาต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์ ผู้เขียนสงสัยว่าเราจะรู้ได้อย่างไรว่าสิ่งนี้เป็นจริง ?       เป็นธรรมชาติของมนุษย์ตามคำสอนของพระพุทธเจ้า    ชีวิตเกิดจากปัจจัยทางร่างกายและจิตใจรวมตัวกันในครรภ์มารดาเป็นเวลา  ๙  เดือนแล้วจึงคลอดออกมาเป็นมนุษย์คนใหม่   ในระหว่างมีชีวิตอยู่บนโลกมนุษย์นั้น  จิตใจอาศัยร่างกายของมนุษย์รับรู้เรื่องราว ทั้งเรื่องดีหรือเรื่องร้าย ๆ  ที่เข้ามาในชีวิตและสั่งสมเป็นหลักฐานต่าง    ๆ ในจิตใจของตนเอง  มนุษย์จะแก้ปัญหาเหล่านั้นได้อย่างไร ? เมื่อธรรมชาติของจิตใจมนุษย์นอกจากรับรู้และสั่งสมหลักฐานทางอารมณ์แล้ว     ยังมีหน้าที่วิเคราะห์หลักฐานทางอารมณ์ในใจของตนเอง โดยอนุมานความรู้เพื่อหาเหตุผล มาอธิบายความจริงในเรื่องนั้นหรือพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้น    เป็นต้น เมื่อมนุษย์รับรู้ถึงเรื่องราวต่าง ๆ ทั้งดีและร้ายที่ผ่านประสาทสัมผัสของตนเองเข้าในชีวิตแล้ว  ดังนั้น      ต้นกำเนิดความรู้ของมนุษย์คืออวัยวะอินทรีย์ทั้ง ๖  ในร่างกายของมนุษย์นั้นเอง   

            ๑.๒ องค์ประกอบความรู้ของมนุษย์   โดยทั่วไปแล้ว ธรรมชาติของมนุษย์มีอวัยะอินทรีย์ทั้ง  ๖ อวัยวะในร่างกายของตนเอง มีสามารถจำกัดในการรับรู้เรื่องราวต่าง  ๆ ที่ผ่านเข้ามาในชีวิตไม่ว่าจะดีหรือไม่ดี  มันเป็นเรื่องจริงหรือเท็จ  หรือแรงจูงใจในการกระทำความผิด  เป็นต้น นอกจากนี้จิตใจของมนุษย์ยังมีแนวโน้มที่จะมีอคติต่อผู้อื่น   ทำให้ชีวิตอยู่ในมืดมิด       จึงไม่สามารถแยกแยะข้อเท็จจริงในเรื่องราวต่าง ๆ  ที่ผ่านเข้ามาได้     ทำให้เกิดตัดสินใจที่ผิดพลาดทำให้เกิดการละเมิดต่อชีวิตและทรัพย์สิน       ก่อให้เกิดปัญหาทางสังคมไปทั่วโลกได้  ดังนั้น  พระพุทธเจ้าทรงตรัสสอนว่า   เมื่อได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องหนึ่งเรื่องใดสืบทอดกันมายาวนาน  สิ่งที่นิยมถือประพฤติปฏิบัติสืบ ๆ กันมาจนเป็นแบบแผน ขนบธรรมเนียมหรือจารีตประเพณี    ตำราเรียนหรือคัมภีร์ทางศาสนา   เป็นต้น   เมื่อความรู้คือสิ่งที่สั่งสมในจิตใจของตนเอง  มาจากการศึกษาเล่าเรียน   การค้นคว้าหรือประสบการณ์ รวมทั้งความสามารถเชิงปฏิบัติและทักษะ  เป็นต้น     ดังนั้น องค์ประกอบความรู้ของมนุษย์  เกิดขึ้นเมื่อ     (๑) มนุษย์ (๒) ได้รับรู้  (๓) สิ่งสั่งสมอยู่ในจิตใจจากการศึกษาเล่าเรียน    การค้นคว้าหรือประสบการณ์รวมทั้งความสามารถเชิงปฏิบัติการและทักษะ เป็นต้น

            ๑.๓ วิธีพิจารณาความจริงของพระพุทธเจ้า      โดยทั่วไปแล้ว จิตใจของมนุษย์จะรับรู้เรื่องราวต่าง ๆ  ที่ผ่านเข้าในชีวิต   แต่มนุษย์ไม่สามารถแยกแยะเรื่องราวเหล่านี้ว่าเรื่องไหนจริงเรื่องไหนเท็จ เรื่องไหนเป็นกุศลหรืออุศล         เพราะมนุษย์มีอวัยวะอินทรีย์ทั้ง ๖ ของร่างกายของตน         มีความสามารถจำกัดในการรับรู้เรื่องราวต่าง   ๆ  เหล่านั้นและมักจะมีอคติต่อผู้อื่น อาจทำในสิ่งไม่ควรทำ   ดังนั้นทำให้คำให้การของมนุษย์ขาดความน่าเชื่อถือและไม่สามารถยืนยันข้อเท็จจริงในเรื่องนั้นได้        เว้นแต่ผู้นั้นจะได้รับรู้เรื่องราวต่าง ๆ ผ่านประสาทสัมผัสของตนเอง   ดังนั้น  เมื่อข้อเท็จจริงเกี่ยวกับชีวิตมนุษย์เป็นนี้   พระพุทธเจ้าทรงสร้างองค์ความรู้เกี่ยวกับวิธีพิจารณาความจริงขึ้นมา  เพื่อแก้ปัญหาความไม่น่าเชื่อถือของพยานบุคคลที่จะยืนยันข้อเท็จจริงในเรื่องนั้นได้  โดยพระพุทธเจ้าทรงกำหนดวิธีพิจารณาความจริงว่า       เมื่อเราได้ยินข้อเท็จจริงในเรื่องหนึ่งเรื่องใด   ที่สืบทอดกันมาจากอดีตจนถึงปัจจุบัน  สิ่งที่นิยมถือประพฤติปฏิบัติสืบ  ๆ             กันมาจนกลายเป็นแบบแผน  ขนบธรรมเนียมหรือจารีตประเพณี เป็นต้น        พระพุทธเจ้าตรัสสอนว่าอย่าเพ่งเชื่อข้อเท็จจริงทันที       เราควรสงสัยก่อนจนกว่าจะมีการตรวจสอบข้อเท็จจริงและมีหลักฐานเพียงพอ    มาพิสูจน์ความจริงในเรื่องนั้นดังนั้น

    

            ๒.ข้อเท็จจริง เมื่อผู้เขียนตรวจสอบข้อเท็จจริงจากพยานหลักฐานฟังข้อเท็จจริงเบื้องต้นว่า     ในปี ค.ศ. ๒๐๐๒-๒๐๑๑    ผู้เขียนไปจาริกแสวงบุญในสังเวชนียสถานทั้ง ๔  แห่งทุกปี         เป็นเวลาเกือบ ๙ ปี   กองโบราณคดีแห่งรัฐพิหาร  สาธารณรัฐอินเดีย        ได้ดำเนินการวิจัยและบูรณะโบราณสถานทางพระพุทธศาสนา     ที่ถูกทิ้งร้างให้กลับมามีชีวิตอีกครั้งหนึ่ง  เมื่อรัฐบาลของรัฐพิหารเริ่มเปิดโบราณสถานทางพระพุทธศาสนาที่สำคัญ ๆ          อีกหลายแห่งที่ตั้งอยู่ในรัฐพิหาร  เพื่อให้ชาวพุทธทั่วโลกเดินตามรอยของพระพุทธองค์    ที่พระองค์ทรงเผยแผ่พระพุทธศาสนาในภูมิภาคต่าง  ๆ ทั่วอนุทวีปอินเดียโดยอนุญาตให้ผู้แสวงบุญใช้พุทธสถานโบราณในแต่ละที่     เป็นสถานที่ปฏิบัติบูชาเพื่อพัฒนาศักยภาพของชีวิตของชาวพุทธทั่วโลกในการนั่งสมาธิ   เพื่อฝึกจิตใจเข้มแข็ง    รักษาจิตใจบริสุทธิ์ปราศจากอคติต่อผู้อื่นไม่มีความเศร้าหมองที่ซ่อนอยู่ในจิตใจของพวกเขา   มีจิตใจที่อ่อนโยนเหมาะสมกับการอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมมีความมั่นคงต่ออุดมการณ์ของชีวิตตามหลักคำสอนของพระพุทธธองค์     และไม่หวั่นไหวต่อการปฏิบัติหน้าที่ต่อชาติ  ศาสนาและพระมหากษัตริย์ สามารถแก้ไขปัญหาที่ผ่านเข้ามาต่อตนเองและผู้อื่นด้วยสติและปัญญาของตนเอง 

       

ภาพโดยปรัชญา&พุทธภูมิ

           เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้กฎธรรมชาติของชีวิตมนุษย์       และทรงเผยแผ่พระพุทธศาสนาเพื่อคนทั่วโลกมีความรู้ความเข้าใจในชีวิตของตนเองอย่างชัดเจนแล้ว    ก็จะเรื่องง่ายต่อการปฏิรูปคนในสังคม        เพื่อให้ยกเลิกกฎหมายวรรณะจารีตประเพณีในแคว้นมคธ แคว้นสักกะและแคว้นโกศล เป็นต้น  เมื่อประชาชนได้ฟังพระธรรมเทศนาของพระพุทธเจ้าแล้ว   เกิดศรัทธาที่จะปฏิบัติธรรมตามมรรคมีองค์    ๘         เพื่อบรรลุความจริงของชีวิต  ตัดสินใจสละวรรณะแม้จะเสียสิทธิและหน้าที่ตามวรรณะเดิม และหันมานับถือพระพุทธศาสนาเป็นจำนวนมาก      

         ในปี ๒๐๐๕-๒๐๑๐   ผู้เขียนเดินทางแสวงบุญในสังเวชนียสถานทั้ง ๔  แห่ง     ผู้เขียนได้ตระหนักรู้ถึงการมีอยู่จริงของสถูปเกสเรียด้วยประสาทสัมผัสของตนเอง        และได้นำคณะผู้แสวงบุญเยี่ยมชมสถูปเกสเรียแห่งนี้หลายครั้ง  เพื่อไปแสวงบุญที่อำเภอเวสาลี  รัฐพิหารของสาธารณรัฐอินเดีย             แม้สถูปเกสรียาจะเหลือซากปรักหักพังของพุทธสถานโบราณ     แต่ยังทรงคุณค่าของความรู้ที่แท้จริงที่ฝังรากลึกลงสู่จิตใจของผู้คนในแต่ละปี จึงมีผู้มาปฏิบัติบูชาที่สถูปเกสรียาจำนวนไม่น้อยเพื่อระลึกคุณของพระพุทธเจ้า  เป็นสถานที่สวดมนต์และภาวนาเพื่อพัฒนาศักยภาพของชีวิตของชาวพุทธในการนั่งสมาธิ เพื่อฝึกจิตใจเข้มแข็ง       รักษาจิตใจบริสุทธิ์ปราศจากอคติต่อผู้อื่นไม่มีความเศร้าที่ซ่อนอยู่ในจิตใจของพวกเขามีจิตใจที่อ่อนโยนเหมาะกับทำงาน มีความมั่นคงต่ออุดมการณ์ของชีวิต   และไม่หวั่นไหวต่อภาระหน้าที่ต้องรับผิดต่อตนเองและผู้อื่นด้วยสติและปัญญาของตนเอง          มีประเด็นต้องวิเคราะห์ดังต่อไปน้

         ๒.๑.   ความเป็นมาของสถูปเกสเรีย      เมื่อผู้เขียนรับรู้การมีอยู่จริงของสถูปเกสเรียผ่านประสาทสัมผัสของผู้เขียน     และเป็นความรู้สั่งสมอยู่ในจิตว่าตั้งอยู่ในเขตเมืองไวสารี    แห่งรัฐพิหาร  สาธารณรัฐอินเดีย  ฐานเจดีย์แห่งนี้         มีลักษณะเหมือนเจดีย์ที่สร้างขึ้นทั่วไปในสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช  เมื่อข้อเท็จจริงเป็นข้อยุติว่า      ในสมัยพุทธกาลก่อนที่พระพุทธเจ้าจะเสด็จสู่ปรินิพพานนั้น        พระองค์ได้เสด็จมาจำพรรษาสุดท้ายที่ตำบลเวฬุคา     เมืองเวสาลีแห่งแคว้นวัชชี ในระหว่างพรรษาทรงอาพาธอย่างรุนแรงแทบจะปรินิพพาน ทรงตั้งสติพิจารณาว่ายังมิได้ร่ำลาญาติโยมผู้อุปฐากทั้งหลาย   ทรงตัดสินพระทัยปลงพระชนมายุสังขารว่าอีก ๓  เดือนข้าง จะปรินิพพานที่เมืองกุสินาราต่อมาเจ้าลิจฉวีกษัตริย์ผู้ปกครองเมืองนี้       ได้รับส่วนแบ่งพระบรมสาริกธาตุจากเมืองกุสินาราแล้ว  มาบรรจุไว้ในปาวาลเจดีย์ที่เมืองเวสารีแห่งนี้    

          ๒.๒.พระไตรปิฎก และอรรถกถา การศึกษาพระพุทธศาสนา พยานหลักฐานชิ้นแรกที่เราควรศึกษา คือพระไตรปิฎกและอรรถกถาออนไลน์ฉบับมหาจุฬา ฯ   เมื่อกรอกข้อความคำว่า "เกสเรีย" และ"เกสริยา" ในเวปไซต์ไม่ปรากฏเนื้อหาของสถูปเกสเรีย หรือเกสริยาในพระไตรปิฎกออนไลน์แต่อย่างใด ยิ่งเพิ่มความสงสัยใคร่ศึกษาหาความรู้จากพยานหลักฐานชิ้นอื่นอีกต่อไป  เป็นเรื่องท้าทายความสนใจของผู้เขียนต้องค้นหาต่อไป 

        ๒.๓.  จดหมายเหตุแห่งพุทธอาณาจักรของพระภิกษุฟาเหียน  เป็นหลักฐานชิ้นหนึ่งที่แสดงความเป็นมาของสถูปเกสเรียอย่างละเอียด ได้บันทึกไว้เป็นจดหมายเหตุแห่งพุทธอาณาจักรเป็นหลักฐานว่า "ไปจากสถานที่นี้ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้เป็นระยะทาง ๑๒ โยชน์ถึงสถานที่ชาวลิจฉวี  จะติดตามพระพุทธองค์ไปให้ถึงสถานที่ที่พระองค์เสด็จดับขันธปรินิพพาน เมื่อพวกเขานั้นไม่เชื่อฟังพระดำรัสของพระองค์ พระองค์ทรงปรารถนาที่จะแยกพวกเขาที่ไม่สมัครใจเหล่านั้นให้พ้นไป จึงทรงบันดาลให้ปรากฎเป็นคลองทั้งใหญ่และลึกขึ้นขวางหน้าซึ่งพวกเขาเหล่านั้นไม่สามารถข้ามได้แล้ว พระองค์ได้ประทานบาตรของพระองค์ให้แก่พวกเขาเหล่านั้น  เพื่อเป็นความหมายแห่งความเคารพนับถือของตนแล้ว และรับสั่งให้พวกเขาเหล่านั้นกลับคืนไปสู่ครอบครัวของเขาทั้งหลาย ณ ที่นี้ มีเสาหินสร้างไว้ต้นหนึ่งได้แกะสลักตัวอักษรบอกเรื่องราวไว้ที่เสานั้น [1] 

  

          เมื่อผู้เขียนตรวจสอบข้อเท็จจริงจากหลักฐานในพระไตรปิฎก ฉบับมหาจุฬา ฯ และจดหมายเหตุแห่งพุทธอาณาจักรแล้ว  เมื่อผู้เขียนวิเคราะห์ข้อมูลโดยอนุมานความรู้ เพื่อหาเหตุผลอธิบายความจริงในเรื่องสถูปเกสเรียว่า แม้พระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬา ฯ จะไม่มีกล่าวถึงสถูปเกสรียาก็ตาม แต่เราได้ยินข้อเท็จจริงอย่างชัดเจนว่าพระศากยมุนีพุทธเจ้าทรงตัดสินปลงอายุสังขารว่า จะปรินิพพานที่เมืองกุสินาราในครั้งนั้น ชาวลิจฉวีทราบข่าวจึงพากันตั้งใจติดตามพระพุทธเจ้าเพื่อส่งเสด็จถึงสาลวโนทยาน เมืองกุสินารา แคว้นมัลละ หลังจากติดตามพระองค์มาหลายวันจนถึงแม่น้ำคัณฑัก (Gandak)  ซึ่งเป็นเส้นแบ่งเขตแดนแคว้นวัชชีกับแคว้นมัลละ  พระพุทธเจ้าทรงรับสั่งให้พวกเขากลับคืนไปยังเมืองเวสา เมืองหลวงของแคว้นวัชชี  อันเป็นบ้านเกิดเมืองนอนของพวกเขา แต่พวกเหล่านั้นไม่ยอมเชื่อฟังและพยายามติดตามพระพุทธเจ้าต่อไปให้ถึงเมืองกุสินารา แต่เมื่อพระองค์ทรงเห็นเป็นเช่นนั้น พระองค์ทรงตัดสินพระทัยแยกชาวลิจฉวีที่ไม่สมัครใจกลับไปให้พ้นด้วยการทรงบันดาลให้เกิดแม่น้ำขนาดใหญ่ (Gandak River) กั้นไว้ทำให้พวกชาวลิจฉวีข้ามแม่น้ำนี้ไม่ได้ พระองค์ทรงประทานบาตรของพระองค์แก่พวกเขาเหล่านั้น เพื่อเป็นเครื่องหมายเป็นสัญลักษณ์แห่งความศรัทธาของพวกเขาต่อพระพุทธเจ้า และทรงรับสั่งให้เขากลับไปสู่ครอบครัวของพวกเขา ณ สถานที่แห่งนี้ พระภิกษุฟาเหียนค้นพบว่า มีเสาหินสร้างไว้เป็นอนุสรณ์ได้แกะสลักตัวอักษรเรื่องราวไว้ที่เสานั้นเสาหินนี้ ผู้เขียนสันนิษฐานว่าสร้างขึ้นสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช เพื่อเป็นเครื่องหมายให้รู้ว่าเป็นสถูปเกสรียา ส่วนอักษรที่สลักไว้น่าจะเป็นอักษรพราหมี เช่นเดียวกับสถูปที่สลักไว้ในเสาหินที่เมืองกุสินารา และป่าอิสิปตนผู้เขียนจึงอนุมานความรู้ได้ว่า เป็นเสาหินรุ่นเดียวกันที่สร้างตั้งแต่สมัยพระเจ้าอโศกมหาราช แต่เนื้อหาของจดหมายเหตุบันทึกดังกล่าว  ก็ไม่ได้กล่าวถึงกาลามสูตรที่พระพุทธเจ้าเคยแสดงพระธรรมไว้แต่อย่างใด 

             ๓.การวิเคราะห์ข้อเท็จจริง เมื่อผู้เขียนพิจารณาข้อเท็จจริงจากพยานหลักฐานเช่นพยานวัตถุ  พยานเอกสาร แผนที่โลกกูเกิลและบทความทางวิชาการอื่น ๆ ดังที่กล่าวมาแล้วเห็นว่า  พระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬา ฯ ได้บันทึกไว้ชัดเจนว่าพระพุทธองค์ทรงแสดงกาลามสูตรในแคว้นโกศล ส่วนอรรกถาและจดหมายเหตุแห่งพุทธอาณาจักรนั้นไม่ได้กล่าวถึงแต่ประการใดว่า สถูปเสเรียแห่งเป็นสถานที่แสดงกาลามสูตรนี้  ข้อเท็จจริงที่ได้ยินมาว่าสถูปแห่งนี้เป็นสถานที่กาลามสูตร  จึงไม่มีน้ำหนักเพียงพอที่จะยืนยันข้อเท็จจริง   ที่จะทำให้เชื่อว่าสถูปเกสเรียนั้นเป็นสถานที่แสดงกาลามสูตรแต่ประการใด. สถูปเกสเรียแห่งนี้จึงเป็นสถานที่พระพุทธเจ้าทรงประทานบาตรไว้แก่ชาวแคว้นวัชชี ต่อมาชาววัชชีจึงพากันสร้างได้สถูปแห่งนี้เป็นที่บรรจุบาตรของพระพุทธเจ้าไว้ เพื่อเป็นอนุสรณ์สถานระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าต่อไป  เป็นต้น 

บรรณานุกรม

1.พระยาสุรินทรฤาชัย.  จดหมายเหตุแห่งพุทธอาณาจักรของพระภิกษุฟาเหียน มูลนิธิมหามกุฏราชวิทยาลัยในพระบรมราชูปถัมภ์พิมพ์ครั้งที่ ๒  กรุงเทพ ฯ : หน้าที่ ๑๒๙